2020-2024
ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ
Μόλις κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο
του Φώτη Καγγελάρη
ΚΗΠΟΣ
Μια σύμβαση "εις το όνομα του Πατρός"
από τις Εκδόσεις Παπαζήση
Μήπως νομίζετε κι εσείς ότι ο κήπος είναι ένας τόπος περισυλλογής, χαλάρωσης ή καταφύγιο για τα φιλιά των ερωτευμένων;
Όχι, ο κήπος είναι η έκφραση μιας τρομερής και ανόσιας σύγκρουσης που συμβαίνει, αιώνες τώρα, μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο, μεταξύ της φύσης-φύσης του και της πόλης-πολιτισμού.
Ο κήπος είναι το προσωρινά υπάκουο λιοντάρι-επιθυμία στο μαστίγιο του θηριοδαμαστή-πολιτισμού.
Όχι, δεν είναι υποταγμένο, ζητάει την ευκαιρία να βρυχηθεί κατά της σύμβασης που το αρρωσταίνει, κατά της αφύσικης φύσης που το μασκάρεψαν.
Ο κήπος είναι μια διαστροφή όχι μόνο της φύσης αλλά της ίδιας της φύσης του ανθρώπου.
Είναι η απόδειξη ότι το δαιμονικό-φυσιολογικό υπερισχύει του αθώου-φυσικού αναδεικνύοντας τον άνθρωπο ως διχασμένο υποκείμενο.
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
στην Παρουσίαση
του Βιβλίου του Φώτη Καγγελάρη
"Μια Ιστορία της Τέχνης,
από την μεριά της επιθυμίας",
Εκδόσεις Παπαζήση
στα πλαίσια του Platforms Project 2024
Θα μιλήσουν οι:
Απόστολος Αποστόλου
Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο F.U.P της Ρώμης και Καθηγητής στη Σχολή Δημόσιας Διοίκησης
Αθηνά Δ. Μιράσγεζη
Δρ Φιλοσοφίας, Συγγραφέας, Διδάσκουσα στο ΕΑΠ
Κωνσταντίνος Μωραΐτης
Αρχιτέκτονας, Ομότιμος Καθηγητής Ε.Μ. Πολυτεχνείου
Και ο Συγγραφέας Φώτης Καγγελάρης
Διδάκτωρ Ψυχοπαθολογίας Πανεπιστημίου Παρισιού
Κυριακή, 13 Οκτωβρίου, 19.00-20.00
Platforms Project 2024
Καπνεργοστάσιο
Λένορμαν 218
https://platformsproject.com/talks-2024/
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
Θα χαρούμε να σας δούμε
στη νέα διάλεξη του Φώτη Καγγελάρη
"Η φωτογραφία ως Art Therapy"
στο πλαίσιο του διεθνούς event Photovision Art
Οργάνωση: Περιοδικό Φωτογράφος
Κόστος συμμετοχής / Βεβαίωση παρακολούθησης: απευθυνθείτε στο Περιοδικό Φωτογράφος
Σάββατο 12 Οκτωβρίου στις 20.00
Ζάππειο Μέγαρο
Μετρό Σύνταγμα
Αίθουσα Εκδηλώσεων Α
https://www.photo.gr/product/dialexi-i-fotografia-os-art-therapy/
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
στη διάλεξη του Φώτη Καγγελάρη
"Η διαχείριση του αόρατου: τέχνη και ψυχανάλυση"
στο πλαίσιο της εκδήλωσης:
"2η ευκαιρία, Μόνος-Μαζί"
που διοργανώνει το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής Δαφνί
σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Συμμετέχουν με διαλέξεις:
ο Κωνσταντίνος Μωραΐτης, Ομότιμος Καθηγητής Αρχιτεκτονικής Ε.Μ.Π.
η Νεφέλη Κυρκίτσου, Ψυχολόγος
Η εκδήλωση πλαισιώνεται από εικαστική έκθεση και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις
Κυριακή 6 Οκτωβρίου 18.00-20.00
Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής Δαφνί
Λεωφόρος Αθηνών 374, Χαϊδάρι
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ
Κυκλοφόρησε
το νέο βιβλίο
της Ρόδης Καγγελάρη
"Ο τοξικομανής και ο Λόγος"
από τις Εκδόσεις Εκκρεμές
ΕΚΠΟΜΠΗ
ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΕΡΤ
ΤΡΙΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Ο διδάκτωρ Ψυχοπαθολογίας, συγγραφέας
και συλλέκτης Φώτης Καγγελάρης
στην εκπομπή
"Η εποχή των εικόνων στο Τρίτο"
με την Κατερίνα Ζαχαροπούλου
το Σάββατο 15 Ιουνίου στις 19.00
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
Παρουσίαση του βιβλίου του Θανάση Γεωργά
"Ο Μπάμπης
Συνομιλίες για μια φαινομενολογική υπαρξιακή ψυχοθεραπεία"
Πληθώρα, Εκδόσεις Ευρασία
Σάββατο, 1 Ιουνίου, 10.15 π.μ.
ΕΣΗΕΑ
Ακαδημίας 20
Ομιλητές
Άννα Καραλή,
B.A., Pg.Dip., ECP, Ψυχοθεραπεύτρια, εκπαιδεύτρια και επόπτρια στην
Focusing Βιωματική Προσωποκεντρική Προσέγγιση. Συν-ιδρύτρια και
συνδιευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Focusing
Ευγενία Γεωργαντά,
Psy.D., ECP, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, συν-ιδρύτρια, εκπαιδεύτρια και
επόπτρια της Ελληνικής Εταιρείας Υπαρξιακής Ψυχολογίας "Γίγνεσθαι"
Παύλος Ζαρογιάννης, Κλινικός Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπευτής, Εκπαιδευτής στην Προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική Προσέγγιση
Φώτης Καγγελάρης, Διδάκτωρ Ψυχοπαθολογίας Université de Paris, Συγγραφέας
Θάνος Παπαγεωργίου, Ψυχίατρος, Ψυχοθεραπευτής, Dasein-αναλυτής
Γιώργος Ξηροπαΐδης, Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Ανάγνωση αποσπασμάτων: Κωνσταντίνος Ζωγράφος, ηθοποιός
Μουσικός σχολιασμός: Κυριάκος Γιαννίτσας, κιθάρα-φωνή
Κυκλοφόρησε το βιβλίο του Θανάση Γεωργά
"Ο Μπάμπης
Συνομιλίες για μια φαινομενολογική υπαρξιακή ψυχοθεραπεία"
Πληθώρα, Εκδόσεις Ευρασία
Β' Έκδοση Αναθεωρημένη
Ο Θανάσης Γεωργάς
είναι ιατρός, ψυχοθεραπευτής, dasein-αναλυτής και ιδρυτικό μέλος της
Ελληνικής Εταιρείας Φαινομενολογικής-Υπαρξιακής Ανάλυσης και
Ψυχοθεραπείας (Hellenic Society of Daseinsanalysis)
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΒΡΑΔΙΑ ΠΟΙΗΣΗΣ
του ΦΩΤΗ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ
στο ΘΕΑΤΡΟ ΤΕΧΝΗΣ ΕΚΑΤΗ
που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 15 Μαΐου 2024, 21.00
Θερμές ευχαριστίες
στην σκηνοθέτη Βαλεντίνη Λουρμπά
τους ηθοποιούς Λήδα Χατζηδημητρίου, Μάνο Χατζηγεωργίου,
Μιχαήλ Άγγελο Δρόσο
τον μουσικό Παναγιώτη Χαραλαμπόπουλο
VIDEO ΒΡΑΔΙΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΥ
Βίντεο από την Βραδιά Παρουσίασης
του νέου βιβλίου του Φώτη Καγγελάρη
"Μια Ιστορία της Τέχνης από τη μεριά της επιθυμίας"
Εκδόσεις Παπαζήση
στην ΕΣΗΕΑ την Πέμπτη 18 Απριλίου 2024
Βίντεο: Νίκος Καπράλος
https://www.youtube.com/watch?v=Oho_AVkywuo
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
Πρόσκληση στην Ποιητική Βραδιά
του Φώτη Καγγελάρη
στο Θέατρο Τέχνης Εκάτη
Ποιήματα απαγγέλλουν ο συγγραφέας
και οι ηθοποιοί από το Θέατρο Τέχνης Εκάτη
Λήδα Χατζηδημητρίου και Μάνος Χατζηγεωργίου
σε μια θεατρική ανάγνωση
Συμμετέχει ο Μιχαήλ Άγγελος Δρόσος
Κοντραμπάσο: Παναγιώτης Χαραλαμπόπουλος
Ηχογραφημένη μουσική
"Αύριο θα φύγω" ΗΧΟΤΟΠΙΑ
Ο Φώτης Καγγελάρης γνωστός για τα δοκίμιά του,
έχει εκδώσει επίσης τέσσερις ποιητικές συλλογές
με θετικές κριτικές (Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ, Νάνος Βαλαωρίτης,
Γιώργος Βέης, Βασίλης Ραφαηλίδης, κ.ά.)
"Γι' αυτό σου έλεγα, τις νύχτες, να ξέρεις πάντα ποιο φαρμακείο διανυκτερεύει ή τουλάχιστον κοίτα να ερωτευτείς"
Τετάρτη 15 Μαΐου, 21.00
Θέατρο Τέχνης Εκάτη
Εκάτης 11, Κυψέλη
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Ο Φώτης Καγγελάρης δίνει συνέντευξη
στην Εφημερίδα των Συντακτών
στην Άννα Σκαρλάτου
με αφορμή το νέο του βιβλίο
¨Μια Ιστορία της Τέχνης
από τη μεριά της επιθυμίας"
Εκδόσεις Παπαζήση
https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/431404_i-tehni-os-symptoma-symbibasmoy-kai-epithymias
PODCAST
Ο Φώτης Καγγελάρης για το νέο του βιβλίο
"Μια Ιστορία της Τέχνης από τη μεριά της επιθυμίας"
Εκδόσεις Παπαζήση
στην εκπομπή του Δημήτρη Μεϊδάνη "Σε Πρώτο Πρόσωπο"
στο "Δεύτερο Πρόγραμμα"
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
στην Παρουσίαση
του Νέου Βιβλίου του Φώτη Καγγελάρη
"ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
από τη μεριά της επιθυμίας"
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί:
την Πέμπτη 18 Απριλίου 2024, 19:00
στην ΕΣΗΕΑ
Ακαδημίας 20, Μετρό Σύνταγμα
Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι:
Απόστολος Αποστόλου
Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας Σχολή Δημόσιας Διοίκησης,
Φιλοσοφικής Ηθικής Universitā Federiciana Popolare Ρώμη
Μανώλης Μαυρομμάτης
Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης ΑΠΘ
Αθηνά Μιράσγεζη
Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Συγγραφέας, Διδ. ΕΑΠ
Κωνσταντίνος Μωραΐτης
Ομότιμος Καθηγητής Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ
Ελένη Τάτλα
Καθηγήτρια Φιλοσοφίας-Αισθητικής και Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού ΠΑΔΑ
Ίρις Κωτσιάκη
Φοιτήτρια τεταρτοετής Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών και Πολιτισμού ΠΑΔΑ
Τη βραδιά θα συντονίσει ο Τάκης Τζίμας, Εκδότης-Διευθυντής του περιοδικού Φωτογράφος
Αποσπάσματα θα διαβάσει η Ηθοποιός Λήδα Χατζηδημητρίου (Θέατρο Τέχνης Εκάτη)
Τη βραδιά θα ανοίξει ο Εικαστικός Καλλιτέχνης Άγγελος Σκούρτης με την performance «Επι-θυμός»
Θα την κλείσει ο Eικαστικός Kαλλιτέχνης Francesco Kiais με την performance «de-sidera/con-sidera»
Μουσικά θα συνοδεύσουν:
η Σοπράνο Κατερίνα Οικονομοπούλου σε άριες από γνωστές όπερες
η Jazz Singer Νάσια Γκόφα σε χαρακτηριστικές στιγμές της Jazz
Πιάνο Γιώργος Κωνσταντελάκης, Κοντραμπάσο Παναγιώτης Χαραλαμπόπουλος,
Βιολί Χρυσηίδα Οικονομοπούλου
Θα ακολουθήσει συζήτηση
Είσοδος ελεύθερη
ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ
Ο Φώτης Καγγελάρης στην Photovision 2024
Σεμινάριο
"Εικόνα και Πραγματικότητα στις ανθρώπινες σχέσεις
Η Φωτογραφία ως αντιμνήμη"
Κυριακή 7 Απριλίου, 17.00-19.00
Αίθουσα Σεμιναρίων, Κλειστό Παλαιού Φαλήρου (Tae Kwon Do)
Για την τιμή, βεβαιώσεις παρακολούθησης, κ.λπ.
απευθυνθείτε στο Περιοδικό Φωτογράφος
https://www.photo.gr/product/seminario-eikona-pragmatikotita-stis-anthropines-scheseis/
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Ο Φώτης Καγγελάρης
συνομιλεί στο Πρώτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ
στην Εκπομπή Συναντήσεις
με την Ολύνα Ξενοπούλου
για το νέο του βιβλίο
"ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
από τη μεριά της επιθυμίας"
Εκδόσεις Παπαζήση
Ο Φώτης Καγγελάρης απόψε, 15/03, λίγο πριν τις 21.00,
στην Εκπομπή "Συναντήσεις" με την Ολύνα Ξενοπούλου
στο Πρώτο Πρόγραμμα
με αφορμή το νέο του βιβλίο
"Μια Ιστορία της Τέχνης -από τη μεριά της επιθυμίας"
https://www.ertecho.gr/radio/proto/
ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ
Μόλις κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Φώτη Καγγελάρη
"Μια Ιστορία της Τέχνης
από τη μεριά της επιθυμίας"
Εκδόσεις Παπαζήση
Σειρά Πλαγίως
Μια ακόμα Ιστορία της Τέχνης;
Ο αναγνώστης θα κρίνει.
Αυτή η Ιστορία σκοπό έχει να παρουσιάσει την τέχνη ως έκφραση της επιθυμίας και των κακουχιών της μέσω των αιώνων: την τέχνη ως επιθυμία και την επιθυμία ως τέχνη.
Η τέχνη είναι η τελευταία λέξη για την επιθυμία με την έννοια της παράκαμψης του συμβιβασμού με τα κυρίαρχα σημαίνοντα αλλά και του συμβιβασμού με το άρρητο.
Η τέχνη δεν μπορεί παρά να είναι γλώσσα της επιθυμίας. Και η Ιστορία της Τέχνης η σταδιακή ανεκτικότητα στη διεύρυνση της επιθυμίας μέσω της λογοκρισίας και της απαγόρευσης των κυρίαρχων σημαινόντων.
ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ
ΣΤΙΣ ΑΝΙΧΝΕΥΣΕΙΣ
Δημοσιεύθηκε το άρθρο του Φώτη Καγγελάρη "Ταυτότητες και Σημαίες" στις Ανιχνεύσεις
ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ
Μόλις κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο
του Φώτη Καγγελάρη
για τη Φωτογραφία
ΦΩΤΟΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
Η Φωτογραφία ως Αντι-μνήμη
Το Σώμα και η Φωτογραφία
Εκδόσεις Παπαζήση
Δίγλωσση έκδοση
Δυο κείμενα συμπληρωματικά το ένα του άλλου και τα οποία τείνουν αφενός να αναδείξουν τη σχέση φωτογραφίας-μνήμης ως αντι-μνήμη, αφετέρου την ανάδυση του σώματος-φύλου ως εγγραφή στην εικαστική γλώσσα.
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
«ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ»
Ο Φώτης Καγγελάρης, Διδάκτωρ Ψυχοπαθολογίας Πανεπιστημίου Παρισιού, Διδάσκων στο Τμήμα Φωτογραφίας στο ΠΑΔΑ, Συγγραφέας,
προσκεκλημένος του εργαστηρίου «Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΦΩΤΟΡΕΠΟΡΤΑΖ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ» από την εισηγήτρια Μάρω Κουρή
θα δώσει μια ανοιχτή διάλεξη – masterclass με θέμα: «ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ: Μια εξαιρετική σχέση».
Κινηματογράφος Μικρόκοσμος
Συγγρού 106
Κουκάκι
Παρασκευή 8 Δεκεμβρίου 2023
18:00–20:00
Κρατήσεις: 2103252998
Είσοδος Ελεύθερη
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΛΕΞΗ
Η Ψυχανάλυση σήμερα δεν αφορά μόνο την ψυχοπαθολογία και τη θεραπεία αλλά είναι ένα όργανο ερμηνείας του κόσμου και, φυσικά, της Τέχνης.
Στη διάλεξή μας θα εξετάσουμε τη σχέση της εικόνας με τον ψυχισμό, την πραγματικότητα, τον λόγο, τα συναισθήματα της επιθυμίας και του φόβου, το «στάδιο του καθρέφτη».
Οι διαδρομές που θα ακολουθήσουμε αλλά και τα συμπεράσματα θα σας εκπλήξουν και ενδεχομένως να αμφισβητήσουν, δημιουργικά, αυτά που γνωρίζατε για τη Φωτογραφία.
ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Homo Photographicus- ψυχαναλυτικές και φιλοσοφικές διαστάσεις της εικόνας, Παπαζήσης, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Post Photography – Μελέτες φωτολογίας (Δοκίμια για τον κόσμο των εικόνων), Παπαζήσης, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Φωτογραφία γάμου – Μια «άλλη» ματιά στις ανθρώπινες σχέσεις, Ευρασία, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Οι διαλέξεις στην ΕΦΕ- Η φωτογραφία ως σύλληψη του αόρατου, ΕΦΕ, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Θεωρία Φωτογραφίας (συλλογικό), ΕΦΕ, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Φωτοσημάνσεις, Παπαζήσης, Αθήνα
ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ, ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Το βλέμμα και το είναι στην ψύχωση, Άγκυρα, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Το πράγμα η λέξη και ο κόσμος, Αρμός, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Τρόπος του λέγειν – Η μορφή στις τέχνες και τον βίο, Παπαζήσης, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Η μελαγχολία της Κυριακής – Σκέψεις για την απώλεια, Ευρασία, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Σημειώματα για την Τέχνη – ως σύλληψη του άλεκτου, Παπαζήσης, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Μικρός οδηγός για να μην αποφύγετε τη συνάντηση με τον Κακό Λύκο – Δοκιμιακά σπαράγματα από τη ζώνη του λυκόφωτος και του λυκαυγούς, Παπαζήσης, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Αυτοάνοσο – Σημειώματα κριτικής, Παπαζήσης, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει, Παπαζήσης, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Σημειώματα Ψ, Παπαζήσης, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Σημειώματα για τη σεξουαλικότητα, το φύλο, τις σχέσεις, Παπαζήσης, Αθήνα
ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Φ., Μια ιστορία της τέχνης, Παπαζήσης, Αθήνα
https://www.mikropolytexneio.gr/fotografia-kai-psychanalysi-anoichti-dialexi-me-ton-foti-kaggelari/
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
στη Διάλεξη
"Δυσμορφοφοβία: Στις απαρχές του ωραίου"
του Φώτη Καγγελάρη
Δρ Ψυχοπαθολογίας Πανεπιστημίου Παρισιού, Συγγραφέα
στα πλαίσια του Platforms Project 2023
Σάββατο 28 Οκτωβρίου, 19.30-20.30
Κτίριο Innovathens
Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων
Πειραιώς 100
Γκάζι
Η Δυσμορφοφοβία, μια φαντασιακή ψυχοσωματική διαταραχή, ερευνάται ως θεμέλιο της ανάδειξης του Ωραίου και του Πολιτισμού.
Ωραίο είναι αυτό που απομένει μετά την απόρριψη του θεωρούμενου άσχημου.
https://platformsproject.com/talks-2023/
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
Σας προσκαλούμε στο:
Σεμινάριο του Φώτη Καγγελάρη στο περιοδικό Φωτογράφος
Θέμα σεμιναρίου: Φωτογραφία και Ψυχανάλυση
Η Ψυχανάλυση σήμερα δεν αφορά μόνο τη διάγνωση και θεραπεία των ψυχοπαθολογικών καταστάσεων, αλλά έχει γίνει μια μέθοδος κατανόησης του κόσμου και, φυσικά, της Τέχνης. Αυτό που θα εξετάσουμε στο σεμινάριο είναι η σχέση της Ψυχανάλυσης με τη Φωτογραφία, ξεκινώντας από τον συλλογισμό: Ξέρουμε όλοι ότι η φωτογραφία είναι εικόνα, αλλά ξέρουμε τι είναι και τι αντιπροσωπεύει μια εικόνα;
Ενδεικτικές ενότητες:
Η σχέση της εικόνας με την πραγματικότητα
Η σχέση της εικόνας με την λέξη
Η σχέση της εικόνας με το νόημα
Η σχέση της εικόνας με την επιθυμία και τον φόβο
Το "στάδιο του καθρέφτη" και πως συμβάλλει στη διαμόρφωση του έργου τέχνης και ιδιαίτερα της Φωτογραφίας
Το νόημα της εξωτερικής πραγματικότητας και του ψυχισμού στη Φωτογραφία
Ο φωτογράφος είναι πάντα μπροστά από τον φακό του
Ημέρα: Παρασκευή 20 Οκτωβρίου, 18:00-22:00
Χώρος διεξαγωγής: Αίθουσα σεμιναρίων περιοδικού ΦΩΤΟγράφος, Τρουπάκη 1, 10445 Αθήνα
Για το κόστος συμμετοχής (35€, με ΦΠΑ) απευθυνθείτε στο περιοδικό Φωτογράφος
Χορηγείται βεβαίωση παρακολούθησης
https://www.photo.gr/product/seminario-fotografia-kai-psychanalysi/
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
Θα χαρούμε να σας δούμε
στη διάλεξη
του Φώτη Καγγελάρη
"Εικόνες της πραγματικότητας
Εικόνες του εαυτού"
Σάββατο 27/05, 10:00
Θέατρο Tempus Verum
Ιάκχου 19, Μετρό Γκάζι
Είσοδος ελεύθερη
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
Φώτης Καγγελάρης
Βραβεία Public Book Awards
Ελληνικό Non Fiction
Ο Φώτης Καγγελάρης είναι υποψήφιος στα Βραβεία Βιβλίου Public με 4 βιβλία:
"Αυτοάνοσο"
"Σημειώματα Ψ"
"Σημειώματα για τη σεξουαλικότητα, το φύλο, τις σχέσεις"
"Σημειώματα για την τέχνη"
Εκδόσεις Παπαζήση
Για να ψηφίσετε:
https://www.publicbookawards.gr/2023/index.php
ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ
Μόλις κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο
του Φώτη Καγγελάρη
"Μικρός οδηγός
για να μην αποφύγετε
τη συνάντηση
με τον Κακό Λύκο"
(Δοκιμιακά σπαράγματα
από τη ζώνη
του λυκόφωτος
και του λυκαυγούς)
Εκδόσεις Παπαζήση
Σειρά Πλάγίως
Αυτό το βιβλίο γράφτηκε για να το απορρίψει ο Αναγνώστης.
Να το απορρίψει ούτως ώστε να ακούσει τη δική του φωνή, εκείνη που μόνον εκείνη μπορεί να του πει ότι δεν υπάρχει λάθος και σωστό, παρά μόνον να τον ρωτήσει αν στάθηκε συνεπής στην επιθυμία του.
Γι' αυτό ακριβώς το κάτω μέρος της σελίδας προορίζεται για τις σκέψεις που θα γράψει ο Αναγνώστης.
Από το οπισθόφυλλο
Οι διακοπές είναι σαν τη ζωή (ή το αντίστροφο)
Μέχρι να καταλάβεις ότι έχεις πάει κι αρχίζεις να προσαρμόζεσαι, αρχίζεις να σκέφτεσαι την αναχώρηση
Πάντως, είναι διακοπές από το πριν... και το μετά...
Αξίζουν, όμως, τα λεφτά τους;
Δεν έχω την απάντηση
Πάντως όλοι θέλουν να πάνε διακοπές
...
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
ΣΕ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Ο τοξικομανής, ο Νόμος
και ο Μινώταυρος
Μία προσέγγιση του βιβλίου "Ο τοξικομανής και ο Νόμος"
της Ρόδης Καγγελάρη
εκδόσεις Εκκρεμές
μέσα από τον μύθο του Μινώταυρου
Τετάρτη 1η Μαρτίου, 19.00
Cafe Myrtillo
Τριφυλίας και Λάμψα, Αμπελόκηποι
Μετρό Πανόρμου
Συζητούν:
Φώτης Καγγελάρης
Διδάκτωρ Ψυχοπαθολογίας Πανεπιστημίου Παρισιού, Συγγραφέας
Αριάδνη Παπαπαναγιώτου
Χορεύτρια, Εθελόντρια Δασκάλα Σύγχρονου Χορού "Ο μίτος της Αριάδνης"
στη Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ
του Καταστήματος Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θηβών
Ναταλία Σταμοπούλου
Εικαστικός
Δημιουργός του εξώφυλλου του βιβλίου
και η συγγραφέας Ρόδη Καγγελάρη
Ψυχολόγος-Εγκληματολόγος,
Υπεύθυνη Πολυδύναμου Κέντρου Υπηρεσιών Ψυχικής Απεξάρτησης Νομου Βοιωτίας
ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
ΣΕ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΩΝ
Σας προσκαλούμε στην Παρουσίαση των Βιβλίων:
"ΟΙ ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΦΕ"
Φώτης Καγγελάρης Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Παρισιού, Συγγραφέας
και "ΘΕΩΡΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ"
Συλλογικό
Απόστολος Αποστόλου Διδάκτωρ Φιλοσοφίας
Φώτης Καγγελάρης Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Παρισιού, Συγγραφέας
Ηώ Πάσχου Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Παρισιού, Διδάσκουσα στο Τμήμα Φωτογραφίας του ΠΑΔΑ
Εκδόσεις ΕΦΕ
Προλογίζει:
ο Τάκης Τζίμας
Εκδότης του περιοδικού ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ, Καθηγητής-Πρόεδρος του Τμήματος Φωτογραφίας του ΠΑΔΑ
Σάββατο 11 Φεβρουαρίου, 19:30
Ελληνική Φωτογραφική Εταιρεία
Πόντου 12, Αθήνα
Μετρό Μέγαρο Μουσικής
"ΟΙ ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΦΕ"
Κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Φώτη Καγγελάρη για τη Φωτογραφία "ΟΙ ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΦΕ" από τις Εκδόσεις ΕΦΕ.
Από το οπισθόφυλλο:
"Η φωτογραφία αναλαμβάνοντας να συλλάβει το ασύλληπτο της πραγματικότητας, τεμαχίζοντάς την και αποδίδοντάς την σε εικόνα, επιχειρεί ταυτόχρονα να συλλάβει, μέσα στο συμβολικό πλαίσιο του λόγου, την επιθυμία του ανθρώπου να δει πέραν της πραγματικότητας, πέραν της εικόνας.
Μα, την ίδια αυτή στιγμή, η ίδια η εικόνα γίνεται εμπόδιο σε αυτό. Η φωτογραφία εκκινώντας από τη σχέση της με τη φθορά, τον χρόνο, τον θάνατο υπόσχεται το ψεύδος εκείνο για το οποίο έλεγε ο Nietzsche ότι έχουμε ανάγκη για να ζήσουμε.
Μια δήθεν νίκη επί του παράλογου. Μια υπόσχεση ότι θα υπάρχουμε και μετά. Ένας δήθεν έλεγχος σ' αυτό ακριβώς που παράγει την εικόνα: το κενό, το άλεκτο, την τρέλα.
Η φωτογραφία αναδύεται έτσι ως μια μαρτυρία για το "πέραν" και ταυτόχρονα μια καθήλωση στο "εδώ" κάνοντάς μας ν' αφουγκραζόμαστε τη σκέψη του Barthes: η φωτογραφία είναι εικόνα τρελή εμποτισμένη με πραγματικότητα."
ΗΜΕΡΙΔΑ
"ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ, ΒΙΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ"
"ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΥΘΑΓΟΡΑ"
διοργάνωσαν διαδικτυακή ημερίδα,
με θέμα “Σεξουαλικότητα, Βία, Κοινωνία”
την Κυριακή 11 Δεκεμβρίου 2022 (17:00-20:00)
Στο πλαίσιο των διεθνών συνεργασιών και ανταλλαγής απόψεων, παρευρέθηκαν καλεσμένοι καθηγητές πανεπιστημίων.
Με αφορμή των αυξανόμενων περιστατικών σεξουαλικής και όχι μόνο βίας, αναπτύχθηκαν ομιλίες και παρουσιάσεις που προσπαθούν να προσδιορίσουν τις νέες σκέψεις που προκύπτουν και προβληματίζουν για την εξελικτική πορεία των σύγχρονων κοινωνιών.
17:00 - 17:20 Marco Bruno
Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πολιτισμού και της Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο Sapienza της Ρώμης
"Violenza e discriminazioni di genere nelle rappresentazioni mediali"
17:20 - 17:40 Cirus Rinaldi
Αναπληρωτής καθηγητής κοινωνιολογίας της απόκλισης Πανεπιστημίου Παλέρμο
"Fare la violenza per fare la maschilità”. La costruzione collettiva delle maschilità”
17:40 - 18:00 Φώτης Καγγελάρης
Δρ. ψυχοπαθολογίας Πανεπιστημίου Παρισιού - Συγγραφέας
"Πεθαίνοντας από κανονικότητα. Το σεξ, ο καλλιτέχνης και η κοινωνία"
18:00 - 18:20 Απόστολος Αποστόλου
Καθηγητής Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, Επισκέπτης καθηγητής Πανεπιστημίου Πάντοβα
"Σεξουαλικότητα και βία στη μεταμοντέρνα εποχή μας"
18:20 - 18:40 Μανώλης Σταυρουλάκης
Καθηγητής Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτoδιοίκησης, Εντεταλμένος διδασκαλίας Πανεπιστημίου Σορβόννης
"Τα cyborgs του μεθοδολογικού θετικισμού"
18:40 - 19:00 Στέλιος Ροδαρέλης
Καθηγητής ισπανικής γλώσσας και θεάτρου Πανεπιστημίου Πελοποννήσου τμήμα θεατρολογίας Ναυπλίου
"Η Σεξουαλικότητα και η βία στο θέατρο"
https://www.youtube.com/watch?v=Iorh08plReM
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ
Οι Εκδόσεις Παπαζήση έχουν την χαρά να σας προσκαλέσουν
στην παρουσίαση του νέου βιβλίου του Φώτη Καγγελάρη
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ Ψ
Οι επικές διαμάχες σημαίνοντος-απόλαυσης και οι δομές
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί
την Πέμπτη 10 Νοεμβρίου και ώρα 18:30
στην αίθουσα τελετών στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός
(Πλ. Αγίου Γεωργίου Καρύτση 8, μετρό Πανεπιστήμιο)
Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι:
Αντώνης Λιοδάκης
Ψυχίατρος, Ψυχοθεραπευτής, Πρόεδρος Κέντρου Ελληνικού Ψυχοδράματος και Κοινωνιοδράματος
Αλέκα Μακρή
Δρ Γυναικολόγος, Πρόεδρος Σωματείου Γυναικείων Δικαιωμάτων ΜΩΒ
Νίκος Οχάνες Μικιρδιτσιάν
Ψυχίατρος, Ψυχοθεραπευτής, π. Διευθυντής Ψυχιατρικού Τμήματος Ασκληπιείου Βούλας
Βλάσης Σκολίδης
Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής, Μέλος της Νέας Λακανικής Σχολής Ψυχανάλυσης
Την εκδήλωση θα συντονίσει ο Μιχάλης Λέφας, Γενικός Ιατρός, Ομοιοπαθητική Ίασις
Θα ακολουθήσει συζήτηση
Οι ηθοποιοί Χρήστος Δεσπότης, Δανάη Μικέδη Προδρόμου, Φοίβος Σαμαρτζής (Σχολή Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν) θα διαβάσουν αποσπάσματα από το βιβλίο.
Ο ποιητής Αλέξανδρος Κωνσταντίνου διαβάζει ποιήματά του από τις ψυχιατρικές του εμπειρίες.
Η Αριάδνη Ντίνου θα χαιρετίσει εκ μέρους της ΕΠΙΟΝΗ: Ελληνικό Δίκτυο Φροντιστών.
Τη βραδιά θα συνοδεύσουν μουσικά:
Νάσια Γκόφα Φωνή, Θωμάς Μητρούσης Κιθάρα, Παρασκευάς Κίτσος Κοντραμπάσο:
JAZZ STANDARD / GREET AMERICAN SONGBOOK.
Η εκδήλωση θα κλείσει με την performance «Μην τον ρωτάς τον ουρανό».
Οργάνωση: Αγγελική Φωτεινού Κοινωνική λειτουργός, Εργοθεραπεύτρια, Δραματοθεραπεύτρια.
Εκτέλεση από τους φιλοξενούμενους του Ξενώνα της Εταιρείας Κοινωνικής Ψυχιατρικής
Π. Σακελλαρόπουλος
Στο φουαγιέ έκθεση ζωγραφικής από τα ψυχιατρικά βιώματα του Όθωνα Λέφα Τετενέ.
Οργάνωση: Ιλιάς Μακρή Εργοθεραπεύτρια (BSc, MSc) Ν/Ψ Κλινική Παναγία Γρηγορούσα
Επιμέλεια: Ναταλία Σταμοπούλου Εικαστικός, Επιμελήτρια
Έργο εξωφύλλου:
Θάλεια Χιώτη, Gesture III, knitted wool, 13*70cm, 1996
Σας ευχαριστούμε για την τιμητική παρουσία σας
ΟΜΙΛΙΕΣ
Μιχάλης Λέφας
Γενικός Ιατρός, Ομοιοπαθητική Ίασις
Ο μίτος χάθηκε
το ίδιο κι ο λαβύρινθος
Σήμερα εξακολουθούμε να μην ξέρουμε
αν μας περιβάλλει
ένας λαβύρινθος,
ένα μυστικό σύμπαν ή
ένα επικίνδυνο χάος
Το ευτυχές μας χρέος είναι να φανταζόμαστε
ότι υπάρχει ένας λαβύρινθος
και ένας μίτος
Αυτόν τον μίτο δεν θα τον βρούμε ποτέ
Ίσως τον συναντάμε και τον χάνουμε
σε μια πράξη πίστης,
σε μια αρμονία,
σε ένα όνειρο,
στις λέξεις που ονομάζουμε φιλοσοφία
ή, πολύ απλά,
στην απέριττη ευτυχία
Χόρχε Λουίς Μπόρχες
Ο Μίτος του Μύθου
Κνωσός 1984
Καλησπέρα σας,
Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με δύο μικρά σχόλια σε σχέση με το νέο βιβλίο του Φώτη Καγγελάρη «ΟΙ επικές διαμάχες σημαίνοντος-απόλαυσης και οι δομές».
Το πρώτο αφορά στην τίτλο του βιβλίου και το δεύτερο στον επίλογο.
Θα αφήσω το σχολιασμό των κεφαλαίων στους ασφαλώς πιο ειδήμονες από εμένα.
Είναι γνωστό ότι ο Φώτης Καγγελάρης δεν διστάζει να καταθέτει διαφωνίες.
Ο σχολιασμός μου έγκειται στο ότι στα έπη δεν φαίνεται να υπάρχει δυαδική διάκριση μεταξύ στοιχείων που διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά.
Αν υπάρχει κάποιο μοντέλο για την ταυτότητα ή την δομή των χαρακτήρων είναι υπόρρητα μάλλον μονιστικό.
Οι ήρωες εμποτίζονται με ζωή ολοκληρωτικά.
Δεν φαίνονται, ας πούμε, να είναι σε θέση να αντισταθούν στο κάλλος της Ωραίας Ελένης, ούτε στα κελεύσματα των Σειρήνων.
Ένας ολόκληρος δεκαετής πόλεμος έχει ως καταλύτη τον θαυμασμό ή την αποστροφή που το εξαιρετικό αυτό κάλλος δημιουργεί.
Καθώς περνάμε από το μύθο στο λόγο (που κι αυτός είναι ένα αόρατο σώμα που όμως ασκεί μεγάλη εξουσία και στην ψυχή) ξεκινάει η δυαδικότητα και κατ’ επέκταση οι διαμάχες.
Με άλλα λόγια οι διαμάχες σημαίνοντος και απόλαυσης εγείρονται όταν εκλείπει το έπος. Δεν είναι, λοιπόν, κυριολεκτικά, αλλά μεταφορικά επικές.
Και πέρα από μια θεωρητική, περισσότερο ιστορική τοποθέτηση, αυτή η νύξη συνυφαίνεται με τα καταληκτικά κεφάλαια αυτού του βιβλίου-αληθινά αποστάγματος- από μια επιστημολογική εκδοχή:
Διακρίνεται η υποκατάσταση του λογικού τετραγώνου του Καρτέσιου και σχεδόν όλης της δυτικής σκέψης μετά τον Μεσαίωνα από ένα νέο (είτε τριγωνικό είτε τετραγωνικό) γεωμετρικό σχήμα –πάντως σχήμα- που εμπίπτει στις κατηγορίες που αυτός καθαυτός ο λόγος καθορίζει, και που η δόμηση του όσο ελευθεριακή ή παράλογη κι αν φαντάζει, απέχει σημαντικά από το να μπορεί να χαρακτηριστεί άλογη.
Κι όπως πολύ ξεκάθαρα διατυπώνει ο συγγραφέας μόνο άλογος δεν είναι ο λόγος της τρέλας.
Αφήνοντας εκκρεμή αυτά τα δύο σχόλια θα μου επιτρέψετε να παραλληλίσω, έστω και λίγο αυθαίρετα, το βιβλίο αυτό με την εικόνα ενός πανηγυριού που, πριν ακόμα ξεκινήσει, έχει ρίξει τα νάιλον καλύμματα του πάνω στην υπέροχη απαστράπτουσα πραμάτεια του, με αποτέλεσμα αντί να αποκρύπτονται, πιότερο να αποκαλύπτονται πράγματα, παιχνίδια, σύμβολα, ονειροφαντασίες γιατί επιτέλους έφτασε εκείνη η νύχτα που προηγείται ενός αόριστου αύριο.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, εν τέλει: εορταστικού.
Εμένα μου ζητήθηκε να είμαι εκείνος ο και τυχερός και ευτυχής που θα κρατήσω την άκρη του νήματος (σε καμία, όμως, περίπτωση ολόκληρου του μίτου) για να μην χαθούμε σε μια εκδήλωση για ένα νέο βιβλίο που ξεκινάει σαν ποταμός για να καταλήξει ως ένα βαθύ πέλαγος.
Αλέκα Μακρή
Δρ Γυναικολόγος, Πρόεδρος Σωματείου Γυναικείων Δικαιωμάτων ΜΩΒ
Καλησπέρα σας
Θα ήθελα πριν από όλα να ευχαριστήσω τον Φώτη Καγγελάρη που μου ανέθεσε να συμμετέχω στην παρουσίαση του καινούργιου του βιβλίου και να εστιάσω ιδιαίτερα στο κεφάλαιο «Κατάθλιψη των φύλων» που αφορά στην ανθρώπινη σεξουαλικότητα και ιδιαίτερα στην γυναικεία σεξουαλικότητα.
Η αναγνώριση της σημασίας της Ψυχανάλυσης του φύλου στην διερεύνηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, της «ψυχοπαθολογίας» και της εξ αυτής του κοινωνικού αντίκτυπου, στην διαμόρφωση κοινωνικών εκφράσεων έχει γίνει αποδεκτή εδώ και πάνω από 100 χρόνια.
Η ψυχανάλυση και τα πρώτα φεμινιστικά σκιρτήματα συνυπάρχουν παράλληλα στην Ευρώπη ήδη από τον 19ο και 20ο αιώνα με αρχικούς διαφορετικούς στόχους. Θεραπεία στην ψυχική υγεία και πολιτικά δικαιώματα αντίστοιχα. Η ψυχανάλυση δίνει αμέσως πρωτεύοντα ρόλο στην δόμηση του φύλου, στην σεξουαλικότητα και των αμφιθυμιών που αυτά προκαλούν.
Το κίνημα για την απελευθέρωση των γυναικών αντιλαμβάνεται γρήγορα ότι ένα μεγάλο μέρος της γυναικείας υποταγής, της ανισονομίας, της βίας κατά των γυναικών στηρίζεται στην καταπιεσμένη και παθητική γυναικεία σεξουαλικότητα.
Ο Freud έλεγε «αν θέλεις να υποτάξεις έναν άνθρωπο, να τον καταστήσεις άβουλο και παθητικό περιόρισε τον και καταπίεσέ τον στο πεδίο της σεξουαλικότητας».
Εκεί αρχίζει η επικοινωνία των δύο επιδραστικών ρευμάτων που άλλοτε επικαλύπτονται και άλλοτε ανταγωνίζονται φανερά ή υπόγεια.
Σίγουρα ο ψυχαναλυτικός λόγος ήταν λόγος ανδρών και οι θεωρίες του επηρεάζονται από τις πατριαρχικές σχέσεις στην κοινωνική δομή, στην οικογένεια, στο ζευγάρι και τελικά στο παιδί.
Σπουδαίες γυναίκες υπήρξαν ταυτόχρονα θεραπαινίδες του φεμινισμού και της ψυχανάλυσης, σχέση δύσκολη αμφιθυμική και διαλεκτική. Θα φέρω μόνον το παράδειγμα της Τζούλιας Μίτσελ, ανοίγει πόρτες στις γυναίκες να καταλάβουμε πως η ιδεολογία ενσωματώνεται στην ψυχολογία της ύπαρξης μας, μια ασυνείδητη διαδικασία τμήμα της συλλογικής μας καταπίεσης -ως «άλλες» -ως «μη ίδιες» με τους άνδρες και μη ίσες θα προσθέσω.
Υπήρξε μια από τις κύριες ομιλήτριες το 2019 στο 16ο συμπόσιο της ΕΕΨΨ για την γυναικεία σεξουαλικότητα «Γυναίκα» Σκοτεινή ήπειρος μια εποχή που το φεμινιστικό κίνημα οργανώνεται και επανεμφανίζεται δυναμικά σχεδόν σε όλον τον πλανήτη με διαφορετικές μορφές.
Αν έκανα αυτή την πρόχειρη εισαγωγή – αναφορά στην σχέση ψυχανάλυσης – φεμινισμού είναι για να ξαναγυρίσω στο κείμενο του βιβλίου του Φώτη Καγγελάρη. Με ικανοποίηση αντιλήφθηκα, ελπίζω σωστά μια φεμινιστική σκοπιά και κριτική από την πλευρά του στις θεωρίες των γκουρού της ψυχανάλυσης από το κείμενο:
«Η γυναίκα είναι αντάρτης εναντίον του σημαίνοντος, όπου η πατρική μεταφορά δεν απορρόφησε πλήρως την μητρική κυριολεξία. Το ότι η γυναίκα επαναστατεί στο γεγονός ότι ο άνδρας έχει τοποθετήσει τον εαυτό του τοποτηρητή του Νόμου και της Ηθικής, αλλά της Ηθικής που αφορά στην γυναίκα, καθιστώντας τον Νόμο υπό μορφή άνδρα δεσμοφύλακα της γυναικείας απόλαυσης.
«Μήπως ο πολιτισμός είναι θεμελιωμένος όχι γενικά στην λογοκρισία, καταπίεση και απαγόρευση της επιθυμίας, αλλά της γυναικείας επιθυμίας, δηλαδή της απόλαυσης…»
Ακραίες περιπτώσεις αυτού του σλόγκαν, αναφέρει ο Φώτης Καγγελάρης, αποτελούν, για την δυτική οπτική θα προσθέσω εγώ, η απόλυτα περιοριστική πολιτική των Ταλιμπάν πάνω στην γυναικεία ζωή και ορατότητα, αποκλεισμός από την εκπαίδευση, εργασία, κοινωνική ζωή, εγκλεισμός στο σπίτι, υπακοή στην σαρία, 6-8 παιδιά, κάλυψη του σώματος μερικώς ακόμα και μέσα στο σπίτι. Από το πρόσφατο ταξίδι στο Αφγανιστάν μου δημιουργήθηκαν πολλές απορίες, όπως πως δέχονται ή πως αντιδρούν-αντιστέκονται οι γυναίκες εκεί απέναντι στον Νόμο, στην εξουσία του Πατέρα-Νόμου υπό την συμβολική μορφή των Ταλιμπάν, που υπερέβαλαν την υπερχιλιετή παράδοση της κοινωνικής ανυπαρξίας των γυναικών. Είναι παθητική αποδοχή, ενσωμάτωση της θρησκευτικής ενοχής που καταλογίζουν όλες οι μονοθεϊστικές ανδρικές θρησκείες στην γυναίκα; Απαντούν με φαταλισμό, αρρώστια κατάθλιψη ή έχουν βρει άλλους μυστήριους για μας μηχανισμούς αντίστασης – απόλαυσης σε μια ανείπωτη αίσθηση συλλογικότητας, περιμένοντας τα γυρίσματα της Ιστορίας;
Παρακάτω ο Φ. Καγγελάρης αναφέρεται στην κλειτοριδεκτομή – ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων σαν εξαιρετική περίπτωση σε εύθραυστες κοινωνικές ομάδες (που αποτελούνται όμως από δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους), όπου «η γυναικεία απόλαυση υποβάλλει τα σέβη της στην ανδρική ηθική, αποδεχόμενη την οριστική απώλεια της απόλαυσης. Ένα ζωηρό παράδειγμα ενσωμάτωσης στο γυναικείο εγώ, στην υπόσταση τους σαν γυναίκες αυτήν την πανάρχαια πρακτική της Ανδρικής εξουσίας μέσα από την παράδοση τους προγόνους, την εκβίαση της κοινότητας μας με την ηδονή της ενοχής όπως υπογραμμίζει ο Φ. Καγγελάρης.
Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια ένας «εγχώριος» φεμινισμός αμφισβήτησε έμπρακτα το έθιμο σαν απειλή για την υγεία και την κοινωνική συμμετοχή των γυναικών και ανάγκασε πολλά κράτη να ποινικοποιήσουν αυτήν την πρακτική που όμως συνεχίζεται.
Παρακάτω σημειώνει ο Φ. Καγγελάρης ότι ο άνδρας ζηλεύει την γυναικεία απόλαυση, την επιζητά γιατί απ’ αυτήν εξαρτάται και η δική του αποδοχή (ο άνδρας φαντασιώνει ότι η γυναίκα πρέπει να φθάσει σε οργασμό για να τον πείσει ότι είναι κάτοχος του φαλλού, αλλά μόνον κάτω από τον έλεγχο και την συγκατάθεσή του).
Παρακάτω αναφέρει ότι ο άνδρας τιμωρεί την γυναίκα (ταυτίζοντας το ερωτικό ρήμα με περιφρόνηση και τιμωρία).
Το φεμινιστικό κίνημα (αλλά και παγκόσμιοι οργανισμοί ΟΗΕ, ΠΟΥ, ΔΑ) έχουν καταγγείλει την ψυχολογική, συναισθηματική, οικονομική βία αυτής της ανδρικής τιμωρίας με απαύγασμα την δολοφονία γυναικών, την γυναικοκτονία εξέχουσα μορφή τιμωρίας – εξαφάνισης γυναικών που σπάνε την ενοχή και ψάχνουν απόδραση στη λύτρωση, στην ελευθερία εντέλει στην απόλυση.
Όμως σ’ αυτήν την διελκυστίνδα ο άνδρας δεν έχει επιπτώσεις και απώλειες στην απόλαυση του, δεν νοσεί και ο ίδιος σ’ αυτήν την κατεστημένη συνθήκη του πολιτισμού;
ΟΧΙ απαντά ο Φ. Καγγελάρης.
Μόνον το γυναικείο του κομμάτι, αυτό που του αφαιρέθηκε από τον θεό για να δημιουργηθεί σαν άνδρας. Ο τίτλος του κεφαλαίου "οι Μαστοί του Τειρεσία" εκτός από το έργο του Γκιγιόμ Απολλιναίρ μας γυρνά πίσω στον μάντη Τειρεσία που έχοντας ζήσει την ανδρική και γυναικεία σεξουαλικότητα δήλωνε ότι η γυναίκα ευχαριστιέται 10 φορές περισσότερο από τον άνδρα.
Το μυστήριο – γνώση το φανέρωσε και στους θνητούς γι’ αυτό η ΗΡΑ, γυναίκα εκπρόσωπος της πατριαρχικής οικογένειας, τον τύφλωσε. Υπάρχουν κι άλλες εκδοχές του μύθου αλλά όλες συνδέονται με την σεξουαλικότητα. Αντίστοιχοι μύθοι βρίσκονται και στο ινδικό έπος Μαχαμπαράτα που μεταμορφώθηκαν άνδρες σε γυναίκες ώστε να μυηθούν στην ανώτερη σοφία.
Φυσικά μας λέει στο κεφάλαιο αυτό ο Φώτης Καγγελάρης όλα αυτά ισχύουν υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει άνδρας και γυναίκα.
Και εδώ έχουμε μια συνάντηση των ψυχαναλυτικών αναλύσεων όσον αφορά στην ταύτιση ενός παιδιού με ένα φύλο και στις αναλύσεις και διεκδικήσεις του 3ου και 4ου φεμινιστικού κύματος που αρνούνται τα διμερή φύλα, που αρνούνται την σεξουαλικότητα, την ταύτιση του φύλου και τον σεξουαλικό προσανατολισμό που απορρέει από το έμφυλο σώμα.
Χαρακτηρίζει τα φύλα ως κοινωνική κατασκευή. Συχνά δεν αναφέρεται σε γυναίκες, αλλά σε θηλυκότητες, συμπεριλαμβάνοντας όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτου βιολογίας ή σεξουαλικών πρακτικών, υπονοώντας ότι υπάρχουν θηλυκά στοιχεία σε όλα τα κοινωνικά και σεξουαλικά καταπιεσμένα άτομα.
Συνεργάζεται στενά με τα ΛΟΑΤΚΙΑ κινήματα, ειδικότερα με την τρανς ορατότητα, αυτοθεωρούμενο ως συμπεριληπτικό, εφ’ όσον λαμβάνει υπ’ όψη και άλλες παραμέτρους, όπως τον φασισμό, τον ρατσισμό, την φυλή, την εθνικότητα, την τάξη και την φτώχεια, πραγματικότητες που υπεισέρχονται δυναμικά στις θεωρίες του φύλου, της ταυτότητας και της σεξουαλικότητας των ατόμων, αλλά και στις αντίστοιχες διεκδικήσεις, ερχόμενο σε μηχανιστική αντιπαράθεση με τον κλασικό φεμινισμό του 2ου κύματος. Αλλά αυτό ξεφεύγει από την τωρινή παρουσίαση.
Η φεμινιστική παρέμβαση υπεισέχεται και στον λόγο γραπτό και προφορικό.
Καταργούνται τα θηλυκά και αρσενικά άρθρα και καταλήξεις και αντικαθίστανται με το ουδέτερο γένος ή με το παπάκι στο πληκτρολόγιο. Προσπαθούν έτσι να συμπεριλάβουν την έννοια όλων των εν δυνάμει φύλων -αποτέλεσμα βιωματικής επιλογής- αλλά και κάθε καταπιεσμένο άτομο που υπόκειται στους πατριαρχικούς κοινωνικούς περιορισμούς, τόσο στο συμβολικό επίπεδο -δηλαδή στην γλώσσα που παράγει ιδεολογία- όσο και στις σχέσεις των ατόμων στην πραγματική ζωή.
Γράφει ο Φώτης Καγγελάρης στο κεφάλαιο ΑΡΡΗΤΟ «και τα δύο φύλα συμμετέχουν στο άρρητο (αυτό που δεν έχει ειπωθεί ακόμα, αυτό που συνιστά την ουτοπία και την προσπάθεια κατάκτησης της αρμονίας -όπως το καταλαβαίνω- ως το τελευταίο καταφύγιο για τα δείπνα της απόλαυσης, όπου η απόλαυση και το σημαίνον συνυπάρχουν με αρμονία.
Σίγουρα στην ενάσκηση της σεξουαλικότητας συμμετέχουν (συνήθως) και τα δύο φύλα και συχνά ένας άνδρας και μία γυναίκα.
Το φεμινιστικό κίνημα, παρ’ όλο που έχει κατηγορηθεί για μισανδρία (κατηγορία που τα τελευταία χρόνια επιτείνεται προερχόμενη από alt right πολιτικές και ομάδες διεθνείς), είναι ένα κίνημα κοινωνικοπολιτικό που δεν αποσκοπεί απλώς σε μια ισότητα ισοπεδωτική των δύο φύλων, με ίσα δικαιώματα, ίσες εργασιακές ευκαιρίες και αμοιβές, ισονομία και σεξουαλική ταύτιση. Σκοπεύει σε μια κοινωνία απελευθερωτική, χωρίς διαχωρισμούς, καταπιέσεις και διακρίσεις φύλου, φυλής και τάξης. Προτάσσει ένα πολιτικό όραμα για μια κοινωνική δικαιοσύνη για όλα τα πλάσματα που αγωνίζονται να ξεπεράσουν την ενσωματωμένη τους υποταγή. Σ’ αυτόν τον αγώνα καλούνται όλοι.
Ήδη προτείνεται η σύσταση «φεμινιστικών» ομάδων ανδρών όπου σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους και με αυτοανάλυση θα συζητούν τις επιπτώσεις του πατριαρχικού λόγου και μοντέλου στον ψυχισμό και στην συμπεριφορά τους και το ξεπέρασμα τους συμπράττοντας στις κοινωνικές απελευθερωτικές τάσεις.
Όπως σημειώνεται στο κεφάλαιο
ΑΡΡΗΤΟ: Ο φαλλός δεν ανήκει σε κανένα εκ των φύλων. Αιτείται από τον Άλλον που δεν έχει. Ο ΑΛΛΟΣ δίνει αυτό που δεν έχει.
Στην Β. Αμερική υπάρχει από χρόνια αυτή η πρακτική, δεν ξέρω τα αποτελέσματά της.
Η ψυχανάλυση από την πλευρά της σαν επιστημονική τεχνική έχι προσφέρει πάμπολλα στη διερεύνηση της ψυχικής δομής, της αποδοχής του φυλετικού και σεξουαλικού προσδιορισμού και εν τέλει της ταυτότητας και των στάσεων που απορρέουν απ’ αυτήν τόσο στην σεξουαλική όσο και στην κοινωνική ζωή.
Η ψυχική δυσφορία και αγωνία που πηγάζει από τα παραπάνω αποτελεί ένα θεραπευτικό αίτημα που η ψυχανάλυση έχει αλλά και οφείλει να συνεχίσει να απαντά υπηρετώντας το άτομο και όχι την ιδεολογία.
Ο φεμινισμός και η ψυχανάλυση σαν παράλληλα κι αλληλοσυμπλεκόμενα στα σημεία ρεύματα μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά στον δρόμο της ατομικής και κοινωνικής χειραφέτησης.
(Ευχαριστώ που με ακούσατε)
Νίκος Οχάνες Μικιρδιτσιάν
Ψυχίατρος, Ψυχοθεραπευτής, π. Διευθυντής Ψυχιατρικού Τμήματος Ασκληπιείου Βούλας
Ο κος Φώτης Καγγελάρης είναι τολμηρός παρατηρητής, αναλυτής, ερευνητής, κριτικός, συγγραφέας, δοκιμιογράφος, έχει ασχοληθεί με το θέατρο, τις μάσκες την λογοτεχνία, μα πάνω απ' ολα ψυχοθεραπευτής.
Έχει γράψει πολλά βιβλία για διάφορα θέματα από κριτική και ψυχαναλυτική σκοπιά, άρα εν τέλει είναι και πολυγραφότατος.
Οι περιοχές που εστιάζει είναι πολλές και διάφορες. Εκτός από τα καθαρά θέματα της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής, ενδιαφέρεται και για περιοχές όπως η φωτογραφία, η τέχνη, ο λόγος με το περίφημο "Ο τρόπος του λέγειν", η αρχιτεκτονική και τόσα άλλα.
Ήδη από την εισαγωγή να τονίσω ότι όλα τα θέματα που τον απασχολούν αποδίδονται με έναν τρόπο επιστημονικό μεν αλλά μαγικό. Η μαγεία έγκειται στις αιφνίδιες εικόνες και νοήματα που αναδύονται ακατάπαυστα. Και αν προσθέσει κάποιος μια παράθεση απόψεων των πιο σημαντικών φιλοσόφων, καλλιτεχνών και ψυχαναλυτικών αναφορών, τότε έχει να κάνει με ένα κείμενο τόσο ενδιαφέρον, που σε κάθε σειρά σταματάς και σκέφτεσαι.
Μια ατέλειωτη αλληλουχία παρουσίασης του ανθρώπινου ψυχισμού.
Το βιβλίο αυτό έχει κύριο τίτλο το Ψ. τι είναι το Ψ; Μα ψυχιατρικό. Κάτι άλλο, κάτι διαφορετικό, κάτι άγνωστο και συνάμα περίεργο και τρομακτικό.
Στο νοσοκομείο όταν κάτι δεν καταλάβαιναν στην συμπεριφορά του ασθενή έλεγαν αυτός είναι Ψ, καλέστε τον Ψ. Σαν το Ψ να είναι το άγνωστο Χ που καλούνται να επιλύσουν. Γιατί πίσω ή δίπλα σε όσα δεν κατανοούμε, παραμονεύει η τρέλα.
Ο συγγραφέας καταπιάνεται με αυτήν οριζοντίως και καθέτως θα έλεγα. Με την τρέλα στην τέχνη, την καθημερινή ζωή, την τρέλα στις σχέσεις των ανθρώπων, με την τρέλα των λέξεων, του λόγου, των συναισθημάτων, με την τρέλα του κόσμου γενικά και του πολιτισμού.
Και η αλήθεια είναι ότι υπάρχει άφθονο υλικό, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, και σε όλες τις εποχές.
Ας μην ξεχνάμε ότι η τρέλα η ψύχωση όπως την ονομάζουμε πλέον αφορά περίπου το 1% του γενικού πληθυσμού, αν δε προσθέσουμε τις υπόλοιπες ψυχιατρικές και ψυχολογικές παθήσεις το ποσοστό ανέρχεται σε 30%. Είναι μια ολόκληρη κατηγορία από μόνη της οι ψυχολογικές διαταραχές της ανθρώπινης ύπαρξης.
Η προσέγγιση του συγγραφέα πάνω στα ψυχολογικά θέματα είναι ψυχαναλυτική με κύριο εκφραστή την λακανική σχολή η οποία συγκοινωνεί ούτως η άλλως με την φροϋδική. Έτσι σημαντικές ψυχιατρικές παθήσεις με κυριότερες την παράνοια ή αλλιώς παρανοϊκή ψύχωση και την κατάθλιψη ή αλλιώς παραληρητική κατάθλιψη, εξηγούνται με όρους ψυχαναλυτικούς λακανικους, κυρίαρχη θέση έχουν βέβαια οι έννοιες πράγμα, σημαίνον, σημαινόμενο, άλλος κλπ.
Η απόλαυση είναι το υπέρτατο ζητούμενο στις σημειώσεις αυτές, και φαίνεται ότι αποτελεί μέρος της δομικής διάστασης των κλινικών οντοτήτων. Τόσο καθοριστική που ανάλογα με τον βαθμό της, να προσδιορίζονται οι ψυχιατρικές παθήσεις, με κορυφαία την ψύχωση η οποία είναι στην υπεραπολαυση. Άρα οι επικές διαμάχες σημαίνοντος και απόλαυσης είναι συνεχείς όπως λέει ο υπότιτλος.
Οι μάχες γίνονται μεταξύ του υποκειμένου με τον σημαίνοντα εαυτό του και με συνέπειες είτε να αναστέλλεται μερικώς το σημαίνον, είτε να παραμερίζεται όπως στις νευρώσεις, αλλά φαίνεται πως πάντα εποπτεύει.
Έτσι το σημαίνον είναι με μια ευρεία έννοια κατοικία του εγώ, του υπερεγώ, των αμυντικών μηχανισμών του εγώ, της ενοχής.
Και αφού μιλάμε για κατοικία μπορούμε να πούμε ο τόπος του άλλου κατοικεί παράλληλα στο συνειδητό και στο ασυνείδητο με ίδια γλώσσα και λόγο. Η διαφορά είναι στο αν το άτομο την μιλά ή μιλιέται από αυτόν.
Η ετερότητα της υποκειμενικότητας είναι ένα φορτίο δυσθεόρατο.
Ο Λακάν λέει «παραμένουμε εγκλωβισμένοι και φοβισμένοι μέσα στον συντηρητισμό, τρέμουμε μήπως τρελαθούμε λίγο αν δεν λέμε τα ίδια πράγματα με τους άλλους».
Μου έρχεται στο νου το πείραμα του Milgram και άλλες ανάλογες έρευνες σχετικά με την συμμόρφωση και την ετερότητα.
Όπως επίσης μια ταινία σταθμός του Κεν Λοουτς. Όσοι την έχετε δει θα αντιληφθήκατε πως φτιάχνει έναν τρελό η οικογένεια και το σύστημα. Πρόκειται για το family life (1971).
Η τρέλα λοιπόν η ψύχωση επι το αντιστιγματικό, είναι μια βαθιά διαταραχή του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου. Διαταραχή που αφορά το σύνολο της προσωπικότητας και τον συναισθηματικό κόσμο.
Κι όλα αυτά χωρίς επίγνωση, χωρίς να κατανοεί το άτομο τι του συμβαίνει κι ας είναι οι νοητικές του λειτουργίες ανεπηρέαστες. Μια αντιφατική αποδιοργάνωση της πραγματικότητας. Μια εξωλογική κατανόηση σε μια προσπάθεια να επουλωθεί η απώλεια. Στην θέση της επινοείται το παραλήρημα.
Αυτός ο καινούργιος κόσμος η ετερότητα δλδ συνοδεύεται από υπεραπολαυση γι' αυτο που συμβαίνει, γι' αυτο ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της τρέλας είναι ότι δεν θέλει θεραπευτική προσέγγιση. Αρνείται πεισματικά και στην πρώτη ευκαιρία τα σταματάει. Κι αυτο είναι αξιοσημείωτο ότι παρόλα τα τρομακτικά και απειλητικά βιώματα που επηρεάζουν το παραλήρημά του, η υπεραπολαυση της διατήρησης του στάτους υπερισχύει.
Κύριος υπεύθυνος γι' αυτα που του συμβαίνουν είναι ο άλλος. Σαν το νόημα της σχέσης με τον άλλο να έχει αλλοιωθεί. Δυσπιστία, έλλειψη εμπιστοσύνης, καχυποψία, παράνοια κυριαρχούν. Και ακολουθεί το παραλήρημα.
Εδώ να τονίσω ότι η ερμηνεία της ψυχοπαθολογίας με βιολογικούς όρους είναι υποβάθμιση μας λέει ο συγγραφέας.
Φαίνεται προς ώρας ότι ισχύει. Η αλήθεια είναι ότι μεγάλος αριθμός ερευνών έχουν γίνει διαχρονικά και πολλές και διαφορετικές μελέτες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, αλλά ουσιαστικά δεν έχουν βρει κάτι η μάλλον τίποτα που να επιβεβαιώνει την όποια βιολογική παράμετρο. Τελευταία πολύς λόγος γίνεται για την κβαντική φυσική εξήγηση της δομής του εγκεφάλου.
Ωστόσο η τρέλα είναι μια βαθιά ανθρώπινη αποκλειστικά και σπαρακτική κατάσταση, μια υπαρξιακή απώλεια, που σαν βίωμα αναδύεται από τον βαθύ πυρήνα του ψυχισμού. Μια απελπισμένη διαφυγή από την πραγματικότητα και προσφυγή σε νόημα.
Κι αφού η υπεραπολαυση που βιώνουν οι ψυχωτικοί μας λέει ο συγγραφέας είναι έτη φωτός μεγαλύτερη από την ευχαρίστηση που προσφέρει η πραγματικότητα ποιος ο λόγος να την ανταλλάξουν; Όπως μεγαλύτερη είναι η απόλαυση του συμπτώματος του νευρωσικού από την ευχαρίστηση της σκέψης για θεραπεία. Και οι νευρώσεις λοιπόν είναι τρόποι απόλαυσης. Οι ψυχαναγκασμοί, οι φοβίες, η υστερία, οι διαστροφές είναι τρόποι διάνοιξης δρόμων στην δεξαμενή της αρχαϊκής απόλαυσης.
Άμυνες στην απώλεια της απόλαυσης είναι και η παράνοια και η κατάθλιψη. Στην μεν παράνοια λειτουργεί η υποψία που ο άλλος μπορεί να στερήσει, στην δε κατάθλιψη το άτομο δρα ως να έχει ήδη χαθεί η σχέση με την απόλαυση. Πενθεί.
Ο συγγραφέας μας επισημαίνει την διάκριση ψύχωσης-νεύρωσης, από τον βαθμό αλλοτρίωσης του ψυχισμού από την απόλαυση.
Στην ψύχωση έχουμε αλλοτρίωση ολόκληρου του ψυχισμού.
Στην νεύρωση μερική αλλοτρίωση, όπου αντί για πλήρη απόλαυση έχουμε τον παράγοντα δυσφορία για τις επιπτώσεις.
Συνεχίζοντας το ταξίδι μας στις σελίδες του συναρπαστικού αυτού συνόλου δοκιμίων και αφού σταθμεύσουμε στην τοξικομανία, στους ψυχαναγκασμούς, στις διαταραχές πανικού και τις φοβίες, κι ακόμα στον καρκίνο, φθάνουμε στα τραύματα.
Εδώ το άτομο αρνείται την θεραπεία λόγω αδυναμίας να αντιμετωπίσει το πένθος, εκείνο των προηγούμενων σχέσεων και επενδύσεων. Γιατί φοβάται ότι θα χάσει τα πάντα, μήπως χάσει τον άλλο, την απόλαυση.
Η νοσταλγία της χαμένης απόλαυσης αφορά όλους μας. Όλοι μας φέρουμε το τραύμα που άλλοτε επουλώνεται και άλλοτε παραμένει αιμορραγικό με συνέπεια αναζήτηση επιδέσμου. Κι όπου μερικές φορές το τραύμα είναι δίοδος στην απόλαυση και γι' αυτο το υποκείμενο φροντίζει να παραμένει χαίνον. Μήπως δλδ υπάρχει σε όλους μας ένα μετατραυματικο στρες και απώλεια του σημαίνοντος και μήπως αυτή η απώλεια προκαλεί κατάθλιψη; Διερωτάται ο συγγραφέας.
Γι' αυτο ίσως υπάρχουν καταστάσεις επανάληψης, καθήλωσης, αδυναμία υπέρβασης. Για να μην γίνει αποδεκτή η αποκοπή, ο αποχωρισμός.
Κατά την γνώμη μου το βιβλίο αυτό είναι τροφή για σκέψη. Οι προκλήσεις και οι καινοτόμες ιδέες είναι πάμπολες. Οι τοποθετήσεις και οι ερμηνείες τολμηρές. Ένα είναι βέβαιο. Είτε ο αναγνώστης βρίσκεται στην περιοχή της ψυχικής υγείας δλδ την υπηρετεί είτε όχι θα προβληματιστεί αλλά και θα εντυπωσιαστεί από την πρωτοτυπία της γραφής.
Τέλος υπάρχουν πολλά κλινικά παραδείγματα και περιστατικά ασθενών. Αυτά θα τα δείτε μέσα στο βιβλίο. Αυτό που δεν θα δείτε είναι μια παράθεση δικού μου περιστατικού που έχει σχέση με την επιθυμία και την απόλαυση.
Πρόκειται για μια κυρία 40 ετών υπερβολικά θρήσκα. Ανέφερε ότι δεν έχει σεξουαλικές σχέσεις με τον άνδρα της γιατί τις σιχαίνεται, αλλά ότι έχει περιέργεια για το πως να 'ναι. Η κυρία αυτή έχει καθημερινές ερωτικές φαντασιώσεις οι οποίες είναι επίμονες και την αποσπούν. Φαντάζεται άνδρες ομοφυλόφιλους να κάνουν σεξ.
Νοιώθει ότι την ευχαριστεί και την ανακουφίζει ταυτόχρονα. Δεν νοιώθει ιδιαίτερα ενοχή γιατί έρχονται μόνα τους. Ο λόγος είναι ότι και να ήθελε δεν θα μπορούσε να γίνει κάτι ανεπίτρεπτο γιατί ακριβώς οι άνδρες είναι ομοφυλόφιλοι. Άρα δεν κινδυνεύει. Της δόθηκε κάποια αντικαταθλιπτική αγωγή και στο τέλος ρώτησε απορημένη και απογοητευμένη.
Δηλαδή τώρα δεν θα τους βλέπω;
Βλάσης Σκολίδης
Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής, Μέλος της Νέας Λακανικής Σχολής Ψυχανάλυσης
Διάβασα το βιβλίο του Φ.Κ. με μεγάλο ενδιαφέρον. Πόσο μάλλον που, mea culpa, δεν είχα διαβάσει τα προηγούμενα βιβλία του. Για να είμαι ακριβής, πρέπει να πω ότι έχω διαβάσει το πρώτο του βιβλίο, που για χρόνια κατείχε περίοπτη θέση στη φοιτητική μου βιβλιοθήκη, τη Διαδικασία της αποπροσωποποίησης στη σχιζοφρένεια, στην πρώτη έκδοση, αλλά δεν θα πω τού πότε είναι γιατί θα αρχίζει να με κατακλύζει η απόλαυση της κατάθλιψης, που θα ’λεγε και ο Φώτης, για τα χρόνια που πέρασαν. Η αμυδρή ανάμνηση που έχω είναι πως ήταν ένα σύγγραμμα πολύ πιο συστηματικό, πολύ πιο πανεπιστημιακό.
Κάνοντας ένα μεγάλο άλμα στον χρόνο και διαβάζοντας με παρθένο βλέμμα το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα, θα έλεγα ότι ο συγγραφέας εμφανίζεται πολύ πιο ελεύθερος, πολύ πιο «ακομπλεξάριστος». Εννοώ ότι αδιαφορεί για τις ακαδημαϊκές συμβάσεις τέτοιου είδους συγγραμμάτων. Θα έλεγα ότι έχουμε ένα βιβλίο αντιπανεπιστημιακό, και δεν νομίζω πως ένας τέτοιος χαρακτηρισμός θα δυσαρεστούσε τον Φώτη. Είναι το αντι-εγχειρίδιο. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα μπορούσε κανείς να το διαβάσει για να εξεταστεί επ’ αυτού.
Ο συγγραφέας σπεύδει να μας προειδοποιήσει ότι πρόκειται για Σημειώματα. Πράγματι, το μέγεθος των κεφαλαίων ποικίλλει: αλλού έχουμε αρκετά εκτενείς αναφορές (ενδεικτικά θα αναφέρω τις πολύ ωραίες σελίδες για την ανορεξία [286-282] ή για τις σχέσεις βιολογίας-επιθυμίας [289-293]) και αλλού κεφάλαια της μίας ή της μιάμιση σελίδας. Σχεδόν παντού το ύφος είναι αφοριστικό, όχι απορητικό. (Έχω συλλέξει καμιά εικοσαριά ωραία αποφθέγματα αλλά δεν έχω το χρόνο να σας τα διαβάσω). Πάντως δεν έχουμε τη δομή του δοκιμίου, με υποθέσεις εργασίας που θα επιβεβαιωθούν μέσω βιβλιογραφικών παραπομπών, παραθεμάτων από κείμενα αναφοράς ή κλινικών παραδειγμάτων. Αυτό βέβαια έχει και την αρνητική του πλευρά: οι αναφορές σε συγγραφείς φαίνονται μετέωρες. Αντί της τεκμηρίωσης, καλείται κανείς να εμπιστευτεί την ευρυμάθεια του συγγραφέα.
Θα έλεγα, για να κλείσω αυτό το πρώτο σχόλιο περί της μορφής του βιβλίου, ότι τα Σημειώματα διαπνέονται από έντονη αυτοαναφορικότητα. Ο συγγραφέας συνδιαλέγεται με τον εαυτό του, διαπραγματεύεται και προτείνει νέες παραλλαγές, νέες προσεγγίσεις σε αυτό που ο ίδιος έχει συγκροτήσει ως θεωρητική σκευή. Παρότι ενίοτε διατυπώνονται μερικά ερωτήματα που μένουν αναπάντητα, η γενική ατμόσφαιρα ενέχει μια αύρα βεβαιότητας.
Το βιβλίο φιλοδοξεί αν όχι να καλύψει, τουλάχιστον να αγγίξει το σύνολο της ψυχοπαθολογίας. Χρειάζεται μια προσπάθεια για να μπει κανείς στο θεωρητικό σύμπαν του συγγραφέα, να προσδιορίσει τις αρχές που το διέπουν, ώστε να αρχίσει να κατανοεί, δηλαδή να το εντάσσει σε λίγο-πολύ οικεία σχήματα.
Πριν δούμε αυτές τις αρχές, ας τονίσουμε μια μεγάλη αρετή του βιβλίου: Ο Καγγελάρης εξανθρωπίζει την τρέλα. Αντί για διαταραχή, η τρέλα είναι μια υπαρξιακή κατάσταση, και μάλιστα εμπρόθετη (στο επίπεδο του ασυνειδήτου, φυσικά). Είναι μεγάλη ανακούφιση να ακούει κανείς έναν ανθρωπιστικό λόγο για την ψυχασθένεια, αντί για τις βιολογικές ή νευροεπιστημονικές δοξασίες που προσπαθούν να μας πείσουν ότι ο άνθρωπος είναι μια οργανική μηχανή.
Στο θεωρητικό σχήμα του βιβλίου, ο άνθρωπος είναι μια απολαυσιακή μηχανή. Παραθέτω: «Η απόλαυση υπεισέρχεται παντού, στις πιο αδιόρατες στιγμές της ζωής του υποκειμένου, ακόμα και στις πιο δασκαλίστικες στιγμές ενός αυστηρού σημαίνοντος. Ίσως, μάλιστα με έμφαση εκεί, όλο το σημαίνον να είναι παραδομένο εν αγνοία του στην απόλαυση, η ίδια η αυστηρότητα να είναι απόλαυση […]. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το υποκείμενο ως υποκείμενο του σημαίνοντος αλλά και του ‘πράγματος’ είναι υποκείμενο μιας σημαινοαπόλαυσης με μια διαρκή ταλάντωση ανάμεσα στα δύο δομικά στοιχεία» (σ. 173). Στο απόσπασμα αυτό έχουμε τις δύο βασικές έννοιες της ψυχοπαθολογικής θεωρίας του Φώτη Καγγελάρη: την απόλαυση και το σημαίνον, ενώ, στο φόντο, σαλεύει το «πράγμα», ο τραυματικός, αδιαμόρφωτος πυρήνας του πραγματικού. Όλο το νοσολογικό φάσμα των νευρώσεων, των ψυχώσεων, αλλά και της αποκαλούμενης εδώ «μη-ψύχωσης», θεωρείται συνάρτηση της απόλαυσης. Παραθέτω: «Ο άξονας που αναπτύσσεται η παρούσα εργασία είναι η έννοια της απόλαυσης ως δομικής διάστασης των κλινικών οντοτήτων σε τέτοιον βαθμό, που η κλινική οντότητα και κατά συνέπεια η διάγνωση και η διαφορική διάγνωση να εξαρτώνται και να χαρακτηρίζονται από τον βαθμό απόλαυσης που υπεισέρχεται και συγκροτεί την κλινική οντότητα και την προϋπάρχουσα δομή» (σ. 14).
Πρόκειται, όπως αντιλαμβάνεστε, για τη βασική θέση του βιβλίου, η οποία του προσδίδει την πρωτοτυπία του και στην οποία θα στηριχτεί η αξιολόγησή του. Εκείνο που πρέπει να υπογραμμίσουμε είναι ότι για τον Φώτη Καγγελάρη, στο δίπολο σημαίνον/απόλαυση, την πρωτοκαθεδρία την έχει η απόλαυση. Ακόμη και όταν υπεισέρχεται το σημαίνον, ο ρόλος του είναι ρόλος μεταβολισμού της απόλαυσης. Μιλώντας για την παράνοια και την κατάθλιψη, για τις αλληλοεξαρτήσεις των δύο κλινικών φαινομένων, στα οποία αφιερώνει μεγάλο τμήμα του βιβλίου, ο συγγραφέας θα πει: «Οι σχέσεις με το σημαίνον, παρανοϊκού και καταθλιπτικού, είναι σχέσεις απολαυσιακής μεταφοράς», δηλαδή μεταφορικοποιούν την απόλαυση.
Αυτό είναι εν συντομία το βασικό θεωρητικό σχήμα του βιβλίου. Ήταν το δεύτερο σχόλιο που ήθελα να κάνω. Θα περάσω τώρα στο τρίτο σχόλιο, που αφορά την ιδιόμορφη χρήση των εννοιών στην επιχειρηματολογία του συγγραφέα.
Η λειτουργία του σημαίνοντος ως φορέα μεταφορικοποίησης της απόλαυσης, δηλαδή συμβολοποίησης ή νοηματοδότησης της απόλαυσης, μας είναι οπωσδήποτε περισσότερο οικεία. Αποτελεί, θα λέγαμε, μία από τις πιο ευρέως διαδεδομένες επιρροές της διδασκαλίας του Λακάν: η γλώσσα συμβολοποιεί τις ενορμητικές εκδηλώσεις, νοηματοδοτεί τη λίμπιντο, μετασχηματίζει το άγχος. Η πρωτοτυπία, και η τόλμη θα έλεγα, του συγγραφέα μας δεν έγκειται εκεί. Έγκειται στην προαγωγή μιας πρωτογενούς, «αρχαϊκής» όπως την αποκαλεί συχνά, απόλαυσης, μιας απόλαυσης που προηγείται του σημαίνοντος και δεν υπάγεται ποτέ ολοκληρωτικά σε αυτό. Βασικός πυρήνας της ύπαρξης είναι το απολαυσιακό απόθεμα. Ύπαρξη σημαίνει απόλαυση. Υπάρχει μια «δεξαμενή αρχαϊκής απόλαυσης» (σ. 53) από την οποία τροφοδοτείται διαρκώς το υποκείμενο.
Ο άνθρωπος ή το ον είναι καταρχάς και κατεξοχήν ένα απολαυσιακό ον, όχι ένα γλωσσικό ον. Δεν είναι ένα parl-être αλλά ένα jouiss-être, αν μου επιτρέπετε το γαλλικό λογοπαίγνιο. Ο Καγγελάρης είναι σαν να διακατέχεται από μια ελευθεριακής χροιάς αναπόληση της αρχαϊκής απόλαυσης. Αντίθετα, οι μεταφορές που χρησιμοποιεί για το σημαίνον παραπέμπουν στον εγκλωβισμό, στην αιχμαλώτιση. Κάποια στιγμή, μιλώντας για τα ψυχοσωματικά φαινόμενα, λέει το εξής: «Και η διαστροφή και η ψυχοσωματική εκδήλωση είναι καταφύγια απόλαυσης από το ανελέητο κυνηγητό του σημαίνοντος, εστίες παρανομίας και αντίστασης στη δικτατορία του συμβολικού» (σ. 67). Το σημαίνον καταπιέζει, η απόλαυση αντιστέκεται και απελευθερώνει. Ακόμη και στις κατ’ εξοχήν μετουσιωτικές δραστηριότητες του ανθρώπινου υποκειμένου, εκεί όπου το σημαίνον κυριαρχεί, ο συγγραφέας μας διακρίνει τα ίχνη της αρχαϊκής απόλαυσης. Παραθέτω: «…η απόλαυση του διαβάσματος, η απόλαυση της μιλιάς, η απόλαυση της σκέψης, διάδρομοι προς την αρχαϊκή απόλαυση, αλλά και εμποτισμένοι συνάμα από την αρχαϊκή απόλαυση παρότι το σημαίνον είναι εξαιρετικά παρόν» (σ. 177).
Αν και φαίνεται να είναι λακανικής προέλευσης, θεωρώ ότι η απόλαυση κατά Φώτη Καγγελάρη είναι μία τελείως άλλη έννοια. Κατάγεται από τον πρωτογενή ναρκισσισμό, από το μυθικό «ωκεάνιο» εγώ. Συνδέεται με τη μητρική παντοδυναμία και γι’ αυτό εδώ προηγείται του σημαίνοντος. Πρωτογενής, αρχαϊκός «τόπος» της απόλαυσης ή του πράγματος είναι η μητρική αγκαλιά (Πρβλ. σ. 169: "...πόσο πολύ θέλει το υποκείμενο του σημαίνοντος να μην αποχωριστεί τη 'μαμά' του, να παραμείνει στην αρχαϊκή απόλαυση ακόμα και με το τίμημα της τρέλας").
Η απόλαυση αντιμετωπίζεται εδώ, γενικά, σαν έννοια προφανής και αυτονόητη. Αντίθετα, στον Λακάν και την ψυχανάλυση είναι μια έννοια άκρως προβληματική, περασμένη από σαράντα κύματα. Ας περιοριστώ να πω ότι η απόλαυση είναι πάντοτε απόρροια του σημαίνοντος, της γλωσσικής εγγραφής. Ακόμη και η εκτός νοήματος απόλαυση, που εισάγεται στον ύστερο Λακάν, έχει να κάνει με τη χαρακιά που αφήνει η συνάντηση της γλώσσας με το σώμα. Το σώμα γίνεται «απολαμβάνουσα υπόσταση», σώμα που αυτο-απολαμβάνεται, ως αποτέλεσμα της υπαγωγής του όντος στην ομιλία. Άρα, εν αρχή ην ο λόγος.
Παρά τη λακανίζουσα ορολογία, νομίζω πως ο Φώτης Καγγελάρης παραμένει υπέρμαχος, ή δέσμιος αν θέλετε, του πρωτογενούς ναρκισσισμού. Ίσως να παραμένει αθεράπευτα ρομαντικός, σαν να θεωρεί πως στον πυρήνα της ύπαρξης, στον πυρήνα της τρέλας που μας κάνει ανθρώπους, υποβόσκει η νοσταλγία του χαμένου παραδείσου της ενδομήτριας απόλαυσης.
Πριν κλείσω, θα θίξω ένα τελευταίο ζήτημα. Μία από τις αρετές του βιβλίου, που διατρέχει τις σελίδες του, είναι η επιείκεια κατανόησης απέναντι στο πάσχον υποκείμενο. Βέβαια, ο συγγραφέας το αντιμετωπίζει ως απολαμβάνον υποκείμενο, και συχνά παραλείπει να υπενθυμίσει τη διάσταση της οδύνης που έχει αυτή η απόλαυση, αλλά η καλοπροαίρετη στάση απέναντί του είναι δεδομένη. Εάν όμως όλα είναι άμυνες ή τρόποι διατήρησης της απόλαυσης, ο θεραπευτής απλώς παρατηρεί ή συντροφεύει τους απολαυσιακούς τρόπους του εκάστοτε ασθενούς. Οι σελίδες του βιβλίου που αναφέρονται σε κλινικές περιπτώσεις –οι οποίες είναι πολυάριθμες μεν, συνοπτικά αποτυπωμένες δε–, οι σελίδες 193-211, αφήνουν ένα αίσθημα ανεκπλήρωτου. Η διάσταση που αναδύεται από τις κλινικές βινιέτες είναι εκείνη μιας ακινησίας. Κάθε βινιέτα αναδεικνύει την απολαυσιακή ακινησία που σηματοδοτεί η επαναληψιμότητα του συμπτώματος, της παθολογικής οργάνωσης. Πουθενά δεν υπάρχει κάτι της τάξεως μιας ερμηνευτικής παρέμβασης ή μιας θεραπευτικής τακτικής που να τροποποιεί την υποκειμενική θέση, ή να ενθαρρύνει κάποια επινόηση του υποκειμένου.
Ποια είναι άραγε η θεραπευτική μέθοδος που απορρέει από το διπολικό σχήμα της σημαινοαπόλαυσης; Έτσι όπως παρουσιάζονται τα πράγματα σ’ αυτές τις κλινικές βινιέτες, θα φανταζόταν κανείς ότι το μόνο πράγμα που μπορεί ένας «ψυ» να πει στον ασθενή, στον άνθρωπο που έρχεται να παραπονεθεί, να βγάλει την οδύνη του, το αδιέξοδό του, θα ήταν ένα: Μα απολαμβάνετε, αγαπητέ μου!
Για να είμαστε δίκαιοι, ο συγγραφέας δίνει ένα σύντομο στίγμα της θεραπευτικής στρατηγικής του, όχι και πολύ αισιόδοξο είναι αλήθεια. Γράφει: «Παρεμπιπτόντως θα λέγαμε ότι το σημαντικό σε μια θεραπεία δεν είναι τόσο η απαλλαγή από το σύμπτωμα όσο η κατανόηση του μηχανισμού και της δράσης του συμπτώματος, δηλαδή η εξουδετέρωση του ανυπόφορου του συμπτώματος με το να βρίσκεται πια φωτισμένο προς ανάγνωση στον χώρο του σημαίνοντος» (σ. 201). Αυτή η κατανόηση, την οποία μοιράζεται ο θεραπευτής με τον ασθενή, συνίσταται στην ιχνηλάτηση της ασυνείδητης βούλησης του υποκειμένου, η οποία κινείται μεταξύ δύο αντίρροπων δυνάμεων, της απόλαυσης και του σημαίνοντος (Παράδειγμα στη σ. 166). Τι θεραπευτική επίδραση έχει όμως αυτή η κατανόηση; Πώς παρεμβαίνουμε, αν παρεμβαίνουμε, σ’ αυτή τη βούληση; Μήπως απλώς την παρακολουθούμε;
Φώτη, νομίζω πως, επ’ αυτού, μας οφείλεις ένα δεύτερο βιβλίο…
Αλέξανδρος Κωνσταντίνου
Ποιητής
ΘΑ 'ΡΘΟΥΝΕ ΠΑΛΙ
Θα 'ρθουνε πάλι οι άνθρωποι
να ταράξουν την ερημιά μου,
να την τρελάνουνε.
Θα 'ρθουνε πάλι οι άνθρωποι - το ξέρω -
απρόσωποι και σιωπηλοί.
Θα φέρουν το δίσκο (με το φαγητό)
και δεν θα πούνε τίποτα.
Θα φύγουν όπως ήρθανε.
Σαν να μην υπάρχει κανείς εδώ μέσα.
ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΟΥ
Πόσο ν' αντέχουν τα καυσόξυλα,
τα κάρβουνα στη φωτιά;
Πόσο ν' αντέχει τ' άσπρο
στον αέρα;
Ανακατεύω χόβολη μ'
επίφαση υγείας.
Πόσο τα νεύρα
πόσο η ύπαρξη
στο τίποτα;
Σε θάνατο σωματικό
της κάμαρης -
Τέσσερις τοίχοι κι οι πόρτες
βουβές.
Οι τοίχοι άσπροι ή θαλασσί
σαν δεσμοφύλακες.
Και το τραπέζι αυτό
να γίνεται η φωνή μου -
μ' αυτό συνδιαλέγομαι, μ' αυτό μιλάω.
ΝΥΧΤΑ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ
Νύχτα στην κλινική και από δίπλα
κάποιος φωνάζει΄
"Δύο ενέσεις του κάναμε
κι αυτό το παιδί δε λέει να ησυχάσει".
Κι όμως η νύχτα συγχωρεί
όμοια με τ' ανερμήνευτα
τα σωθικά της μάνας.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Δεν είχα άλλοθι΄
μόνο που ένα πουλί
βαθιά μες στα υπόγεια του Είναι μου
συλλειτουργούσε με τον άνεμο ψηλά
επάνω στις ριγούσες κορυφές των πεύκων
για να κατέβει ο ψαλμός πιο χαμηλά
εδώ κάτω στην απόκοσμη σφαγή του Θείου.
Αριάδνη Ντίνου
Eκ μέρους της ΕΠΙΟΝΗ: Ελληνικό Δίκτυο Φροντιστών
Χαιρετισμός από ΕΠΙΟΝΗ
Είναι μεγάλη χαρά για εμένα να βρίσκομαι εδώ, στον χώρο ενός ιστορικού συλλόγου με τεράστια προσφορά στην πολιτιστική ζωή της χώρας μας, για την παρουσίαση του νέου βιβλίου του Φώτη Καγγελάρη «ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ Ψ. ΟΙ ΕΠΙΚΕΣ ΔΙΑΜΑΧΕΣ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ-ΑΠΟΛΑΥΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΟΜΕΣ».
Ο Κύριος Καγγελάρης έχει έντονη δραστηριότητα. Είναι επιστήμονας, συγγραφέας, παίρνει μέρος σε συνέδρια και ημερίδες και έχει επιμεληθεί εκθέσεις και πολλά άλλα.
Αυτό όμως που μπορώ να διακρίνω εγώ, μέσα από αυτή την δραστηριότητα είναι η αγάπη του για τον Άνθρωπο.
Νομίζω ότι ο Κύριος Καγγελάρης θέλει να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τον εαυτό μας, την σχέση μας με τους άλλους και να μας δείξει δρόμους μέσα από τους οποίους θα μπορέσουμε να εκφραστούμε και να εξελιχθούμε.
Κύριε Καγγελάρη, εκ μέρους του προέδρου μας Κύριου Ζορμπά και του συλλόγου μας σας ευχόμαστε καλή επιτυχία για το καινούργιο βιβλίο σας και για τα μελλοντικά σας σχέδια.
Φώτης Καγγελάρης
Συγγραφέας
Η κατάσταση που περιγράφεται στο βιβλίο και όπως ακούσατε και από τους ομιλητές, θα μπορούσε να αποδοθεί με τους στίχους του Ντίνου Χριστιανόπουλου:
Δεν θέλω να πεθάνω/Δεν θέλω να γιατρευτώ/Θέλω απλά να ζω μες στην καταστροφή μου.
Ναι, φίλοι η πιο μεγάλη δυσκολία του ανθρώπου είναι να αφήσει τη μιζέρια του, την καταστροφή του, τα εμπόδια για την συνάντηση με την επιθυμία του. Αυτό ακριβώς είναι που ερευνάται στο βιβλίο όχι βέβαια τόσο όσον αφορά εμάς τους λεγόμενους «φυσιολογικούς» όσο εκείνους που χαρακτηρίζουμε τρελούς, που είναι τρελοί από πόνο κι ευχαρίστηση από οδύνη και ηδονή.
Δεν θέλω να σας κουράσω με την εξέλιξη των συλλογισμών που υπάρχουν στο βιβλίο. Θα το διαβάσετε εξάλλου.
Οι ομιλητές εξήγησαν και ανέλυσαν πολύ καλά τον στόχο του βιβλίου που είναι να αναδείξει την φυσιολογικότητα, την πραγματικότητα ως μια κοπιώδη προσπάθεια να είναι κάποιος παρών όταν οι σειρήνες της μητρικής αγκαλιάς και του σώματος της μητέρας, παίρνοντας χίλιες μορφές, τον καλούν να παραμείνει αξεχώριστος από αυτό το σώμα, αγνοώντας, την περιπέτεια του βίου, την περιπέτεια της επιθυμίας, θα λέγαμε τον καλούν να παραμείνει ανευνούχιστος.
Η τρέλα είναι η υπεραπόλαυση εν αντιθέσει με αυτό που αποκαλούμε αγώνα ζωής, εν αντιθέσει με την αναζήτηση νοήματος, επιθυμίας. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η υπεραπόλαυση δεν συνοδεύεται από βαθύ πόνο και οδύνη.
Η φυσιολογικότητα, λοιπόν, είναι η άμυνα έναντι της απόλαυσης που υπόσχεται η τρέλα. Κι αν η φύση του ανθρώπου είναι η επιθυμία, όπως είχε πει ο Spinoza, ε, ακριβώς αυτή η επιθυμία είναι το ανάχωμα, το οχυρό έναντι της σειρήνας της τρέλας.
Ωστόσο, αυτό δεν είναι πάντα εφικτό. Πολλοί άνθρωποι ταυτίζονται με ξένες επιθυμίες ή υπαγορευμένες επιθυμίες θεωρώντας τες δικές τους, ως εγγύηση για το κοινωνικό ανήκειν, ιδιαίτερα τούτη την εποχή όπου η διαφορετικότητα και η ετερότητα, της σκέψης, του στυλ, της επιθυμίας είναι υπό διωγμό. Θυμάμαι εδώ τα λόγια του J. Lacan: Παραμένουμε εγκλωβισμένοι, φοβισμένοι μέσα στον συντηρητισμό, τρέμουμε μήπως τρελαθούμε αν δεν λέμε τα ίδια πράγματα με τους άλλους.
Αγαπητοί φίλοι, άρχισα μ’ ένα ποίημα, τελειώνω μ’ ένα ποίημα του Σ Ντόμαλη όπου με στίχους φτιαγμένους από σπαραγμό και σαρκασμό λέει:
Μην τους ξεσκεπάζετε τους ανθρώπους/ αυτός ο άνεμος της αλήθειας φυσάει καταστροφή/ μην τους ξεσκεπάζετε τους ανθρώπους/ αφήστε τους να κοιμούνται σκεπασμένοι με τα κουρέλια των επιθυμιών τους.
Αγαπητοί φίλοι, διαβάστε το βιβλίο και ελάτε πάλι να τα πούμε.
Παρουσίαση Θεατρικού Δρώμενου από Καλλιτεχνική Ομάδα Ε.Κ.Ψ.Π.Σ.
«Μην τον Ρωτάς τον Ουρανό το Σύννεφο και Η Περιπέτεια της Ζώσης Ουσίας»
Οργάνωση: Αγγελική Φωτεινού
Κοινωνική λειτουργός, Εργοθεραπεύτρια, Δραματοθεραπεύτρια
Εκτέλεση από τους φιλοξενούμενους του Ξενώνα της Εταιρείας Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος
Καλησπέρα σας,
Απόψε θα επιχειρήσουμε να σας παρουσιάσουμε μια μορφή «Δρώμενο – Περφόρμανς» με τίτλο: «Μην τον Ρωτάς τον Ουρανό το Σύννεφο και Η Περιπέτεια της Ζώσης Ουσίας» προκειμένου να τιμήσουμε τον κο Καγγελάρη και να ευχηθούμε το νέο του βιβλίο να είναι καλοτάξιδο και να φώτισει το νου – το πνεύμα και την ψυχή τε και σώματος.
Ευχόμαστε να σας μεταφέρουμε δια μέσου της τέχνης, τις δυνατότητες της επίλυσης των εκάστοτε δυσκολιών και κρίσεων δια μέσου του λαβυρίνθου και του Μινώταυρου.
Με εκτίμηση,
από την Καλλιτεχνική Ομάδα
Παρουσίαση της Performance «Μην τον ρωτάς τον ουρανό» που δημιουργήθηκε από την καλλιτεχνική ομάδα ληπτών και εργαζομένων Δομής Αττικής της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος.
Το περιεχόμενο της Performance «Μην τον ρωτάς τον ουρανό» δομήθηκε σταδιακά και περιλαμβάνει σημεία και στίξεις δια μέσου της τέχνης στις περιπλανήσεις και διαδρομές ανάμεσα στις σπείρες του Αρχαίου Λαβυρίνθου αναζητώντας για μια ακόμα φορά την επίλυση τις αρχαίες γνώσεις δια μέσου των απαντήσεων του Μινώταυρου που κατέχει το αρχαίο κέντρο για την σύζευξη του πνεύματος – σώματος και του αρχαίου μέρους για την αναγέννηση των προσκυνητών της αρχαίας – ψυχής τε μα και της αποδοχής του ιάματος δια μέσου της τέχνης του φθαρτού σώματος.
Το video της παρουσίασης του βιβλίου "ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ Ψ":
https://www.youtube.com/watch?v=YgaQKihH0_g
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ
Ο Φώτης Καγγελάρης
θα παρουσιάσει το βιβλίο του
"ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ
ΩΣ ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΟΥ ΑΛΕΚΤΟΥ"
Εκδόσεις Παπαζήση
στο πλαίσιο των PLATFORMS PROJECT 2022
Independent Art Fair
την Παρασκευή 14 Οκτωβρίου 2022, 17:30
στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Πειραιώς 256
Χώρος Ν. Κεσσανλής, Αίθουσα Talks
Για το βιβλίο θα μιλήσουν:
Απόστολος Αποστόλου, Καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, Επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια Πάντοβα και Λουγκάνο
"Η τέχνη πέραν του ωραίου και του άσχημου. Ζητήματα για την τέχνη από τον Φώτη Καγγελάρη."
Κωνσταντίνος Μωραΐτης, Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός – Ομότιμος Καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ. Πολυτεχνείου
"Σχήματα λόγου, Σχήματα οπτικής παράστασης. Σχόλια για την οπτική κατανόηση και σύνθεση."
Πάνος Χαραλάμπους, Καθηγητής Α.Σ.Κ.Τ., π. Πρύτανης
"Η δύναμη της εικόνας και η αποστολή της.
Κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο
του Φώτη Καγγελάρη
"Σημειώματα για την τέχνη
ως σύλληψη του άλεκτου"
Σειρά Πλαγίως
Εκδόσεις Παπαζήση
Η τέχνη άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή μας -ας θυμηθούμε τον Nietzsche «ευτυχώς που υπάρχει η τέχνη για να αντέχουμε την πραγματικότητα»- είναι ο ίδιος ο τρόπος για να μπορέσουμε να ζήσουμε. Είναι η τέχνη που κάνει το ανόργανο σύμπαν να αποκτά νόημα, θα έλεγε ο Malraux.
Τα κείμενα αυτά έχουν ως σκοπό να προσφέρουν έναν προβληματισμό για τη σχέση τέχνης-ζωής όπου διακρίνουμε το ένα ως συνώνυμο του άλλου.
Έργο εξωφύλλου:
Άρτεμις Ποταμιάνου, The Unknown Masterpiece: Portrait of Doña Isabel de Porcel, 2018, Μεικτή τεχνική
του Φώτη Καγγελάρη
"Αυτοάνοσο
Σημειώματα Κριτικής"
σειρά Πλαγίως
Εκδόσεις Παπαζήση
Σε αυτόν τον διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, όπου τα "παραδείγματα" έχουν πάρει τη μορφή παρέλασης ή μάλλον λιτανείας, με την έννοια ότι η εναλλαγή του κόσμου πάει να διεκδικήσει μια θρησκευτική κανονικότητα, όπου ο Θεός -με το όνομα που του δίνουμε σήμερα: Αγορά, Άλλος, Φύση- αναδημιουργεί διαρκώς το έργο του, σαν να μην είναι αρκετός ένας κόσμος πια αλλά πολλαπλοί μεταβαλλόμενοι κόσμοι, όπου το υποκείμενο είναι μια ανάμνηση ενός πρόσφατου και ταυτόχρονα μακρινού παρελθόντος, όπου το άτομο τείνει να εξαλειφθεί υπέρ ενός σειριακού αριθμού και μιας ψηφιακής εικόνας, μήπως ακριβώς είναι η στιγμή να σκεφτούμε πριν σβηστεί η δυνατότητα της σκέψης, στην καλύτερη περίπτωση ν' απαγορευτεί;
Έργο εξωφύλλου:
Εύα Στεφανή, φωτογραφία από την ταινία Manuscript (Χειρόγραφο), 12 λεπτά, 2014 (1)
Οι Εκδόσεις Παπαζήση παρουσιάζουν
το νέο βιβλίο
του ΦΩΤΗ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ
ΤΡΟΠΟΣ ΤΟΥ ΛΕΓΕΙΝ
Η μορφή των πραγμάτων στην τέχνη και τον βίο,
ιδιαίτερα στην αρχιτεκτονική
Τετάρτη 11 Μαΐου 2022, 19.30
Στον κήπο του νεοκλασικού του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων
Ερμού 134, Μετρό Θησείο, αμέσως μετά την έξοδο αριστερά
Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι:
Θανάσης Γεωργάς
Κώστας Μωραΐτης
Πάνος Χαραλάμπους
και ο Συγγραφέας
Την εκδήλωση θα συντονίσει η Σταματίνα Ράπτη, Dasein Αναλύτρια
Αποσπάσματα από το βιβλίο θα διαβάσει η ηθοποιός Αμαλία Κλημοπούλου
Το VOCAL JAZZ TRIO θα συνοδεύσει μουσικά τη βραδιά
Κώστας Πατσιώτης Κοντραμπάσο, Νίκος Βαλταδώρος Τρομπέτα, Γιώργος Πατσιώτης Ηλεκτρική κιθάρα, φωνή
Η εικαστική performer Έλενα Πόκα θα κλείσει τη βραδιά με την performance «Σημαίνον χωρίς σημαινόμενο»
Θα ακολουθήσει συζήτηση
Η παρουσία σας θα μας τιμήσει
Ο ποιητικός τρόπος του Φώτη Καγγελάρη
Πρόκειται για ένα παράξενο βιβλίο. Οι ρίζες του απλώνονται σε ποικίλες κατευθύνσεις, σε βάθος διαδοχικών επιπέδων και αρδεύονται από πολλές διαφορετικές πηγές. Από αυτές τις ρίζες ξεπροβάλει ένας στοχασμός ικανός να αναρωτιέται για τα όρια του ίδιου του στοχασμού. Ένας στοχασμός που τολμά να μιλά για την αδυναμία της γλώσσας να μιλήσει επαρκώς και τελεσίδικα για τον ίδιο της τον εαυτό. Είναι σαν ένα κομψό κέντημα με ψιλοβελονιά. Το βελονάκι διαπερνά -διαρκώς, επίμονα και ασταμάτητα- τον βασικό καμβά και, γύρω από τις αδιόρατες τρυπούλες του, πλέκεται ένας πλούσιος ιστός πολυφωνικών ερωτημάτων και συνομιλιών. Ποιο είναι το θέμα του βιβλίου; Ο συγγραφέας το θέτει ευθύς εξ αρχής, ήδη από τον πρόλογο του έργου. Γράφει (σελ. 13): «Αυτό το βιβλίο δεν αποσκοπεί σε κάτι, σε μια φιλοσοφία του πράγματος ή ακόμα περισσότερο της πραγματικότητας. Αναπτύσσει σκέψεις περί της επικράτειας του πράγματος και της σχέσης του με τη μορφή, […] Η μελέτη αυτή είναι μια επιχείρηση προσέγγισης του σχηματισμού της μορφής μέσω της σχέσης της με το πράγμα». Το βασικό θέμα, δηλαδή του βιβλίου, είναι η σχέση -η συνύφανση- πράγματος και μορφής. Πρόκειται για ένα θέμα που επανέρχεται ξανά και ξανά σε ποικίλες παραλλαγές, παρά τις θεματικές, μορφικές και ειδολογικές διαφορές των κεφαλαίων του βιβλίου. Ο αναγνώστης μπορεί να περιπλανηθεί από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, από ψηφίδα σε ψηφίδα, σε ένα αδιάκοπο πηγαινέλα, αλλά μόνο μια συνεχής ανάγνωση από την αρχή ως το τέλος, θα του επιτρέψει να γνωρίσει την περιπέτεια ενός στοχασμού που διέπεται από μια παράδοξη, υπόρρητη, συνοχή -να τον γνωρίσει και να τον εμπιστευθεί!
Tο πράγμα, λέει ο συγγραφέας, αν και συνιστά την απαραίτητη βάση επί της οποίας αναδύεται η μορφή ως δυνατότητα της ζωής και της τέχνης, αν και είναι η προϋπόθεση της ίδιας της υλικότητας της πραγματικότητας και της γέννησης του λόγου, διαφεύγει του ορισμού του. Πρόκειται δηλαδή για το ά-μορφο, το α-προσδιόριστο. Ωστόσο, ο μη ορισμός, ως κενό σημαίνον, είναι αυτός που παράγει ορισμό, τον ιστό του νοήματος, τον κόσμο εντός του οποίου κινούμαστε χρονικά. Παράγει το σημαίνον ως μορφή. Η μορφή εμπεριέχει το πράγμα και το πράγμα είναι εν εξελίξει μορφή. Το πράγμα υπάρχει μέσω της μορφής του, καθώς το περιεχόμενο ενός πράγματος δεν είναι παρά η εκδίπλωση και ανάδυση της μορφής του. Αν μπορούσαμε να φανταστούμε τα πράγματα χωρίς μορφή, χωρίς, δηλαδή, τα μορφοποιά όρια τους, μπροστά σε τι θα βρισκόμασταν; Δεν θα ήμασταν μπροστά σε κάτι απέραντο, άμορφο και απροσδιόριστο; Το Μηδέν; Με άλλα λόγια, ο συγγραφέας του βιβλίου επιχειρεί να αναμετρηθεί με κάτι που βρίσκεται στον ίδιο τον πυρήνα του ανθρώπινου προβληματισμού από αρχαιοτάτων χρόνων: Πως γίνεται, από το άμορφο και το απροσδιόριστο -το πράγμα- να προκύπτουν οι ποικίλες μορφοποιήσεις και οι εκάστοτε προσδιορισμοί; Πως το πράγμα (δηλαδή το άμορφο) μετουσιώνεται σε μορφή και ποια η μεταξύ τους σχέση;
Η Αρχιτεκτονική στην οποία ο συγγραφέας αναφέρεται σε όλο το 2ο μέρος του βιβλίου, προσφέρεται ως ένα προνομιακό πεδίο όπου μπορεί να αναδεικνύεται με ενάργεια το ερώτημα. Λέει ο συγγραφέας (σελ. 13): «Η έμφαση στην αρχιτεκτονική οφείλεται στο γεγονός ότι η τέχνη αυτή προσφέρεται ιδιαίτερα για τη διευκρίνηση της σχέσης πράγματος-μορφής. Η αρχιτεκτονική ως τέχνη εκφράζει κατεξοχήν την αγωνία για την υπέρβαση του πράγματος, καθότι η ίδια της η φύση συγχέεται με τη δική του. Δεν πρόκειται, ωστόσο, για μια μελέτη επί της αρχιτεκτονικής». Είναι προφανές ότι αυτό που ενδιαφέρει είναι η σχέση πράγματος και μορφής συνολικότερα στον ανθρώπινο βίο. Όπως γράφει (σελ.14), «Ίσως τελικά να είναι μια ματιά επί του βίου …αλλά, πως να διαφορίσεις τον βίο από την τέχνη»; […] ίσως να μη είναι δυνατός ο διαχωρισμός».
Η σχέση πράγματος και μορφής, έρχεται, επίσης, με εμφατικό τρόπο στον χώρο της ψυχανάλυσης, κι εδώ θα σταθούμε περισσότερο. Η έννοια του πράγματος αναδεικνύεται στη λακανική ψυχανάλυση -από την οποία ιδιαιτέρως εμπνέεται ο Καγγελάρης- και αντιστοιχεί στον γερμανικό όρο das Ding που καταλαμβάνει σημαντική θέση και στην όψιμη σκέψη του Μάρτιν Χάιντεγκερ. Το das Ding είναι το πράγμα στη βουβή του πραγματικότητα, το ολοκληρωτικά εκτός γλώσσας. Συγγενεύει πολύ με το καντιανό πράγμα καθεαυτό, στο βαθμό που βρίσκεται πέραν της όποιας συμβολοποίησης. Στο πλαίσιο της λακανικής ψυχανάλυσης, το das Ding λειτουργεί ως αντικείμενο της επιθυμίας και ως το αίτιο του πιο θεμελιακού ανθρώπινου πάθους. Είναι το χαμένο αντικείμενο που συνεχώς προσπαθούμε να ξαναβρούμε. Ωστόσο, το ανθρώπινο υποκείμενο κρατιέται, εντέλει, σε μια ορισμένη απόσταση από αυτό καθώς περιστρέφεται γύρω του χωρίς ποτέ να το κατακτά. Χάρη στο συμβολικό, όμως, η διάχυτη πρωταρχική κατάσταση του πράγματος, οριοθετείται και μορφοποιείται, μέσω της παραγωγής σημασιών. Έτσι, ο άνθρωπος γίνεται υποκείμενο του λόγου, του σημαίνοντος. Εντούτοις, όπως κατ’ επανάληψη επισημαίνει ο Καγγελάρης, και στον ψυχισμό, όπως και στο κάθε τι στο σύμπαν, εξακολουθεί να λανθάνει το πράγμα, το άμορφο, η τρέλα, το άρρητο, την ίδια στιγμή που οι λέξεις, ονομάζοντας, δημιουργούν τον κόσμο των μορφών, τον κόσμο των διαφόρων πραγμάτων, τον κόσμο των οντοτήτων. Μπορούμε ίσως, όχι μόνο να υποψιαστούμε την εγγύτητα του υποκειμένου της τρέλας με το «λογικό» υποκείμενο αλλά να διανοηθούμε τον βυθό του ψυχωτικού ως την αβυσσαλέα θεμελίωση της ταυτότητας όλων μας. Σε μια ευφυή -όσο και παιγνιώδη- αποστροφή του λόγου του (σελ. 188), ο Καγγελάρης σημειώνει:
Το πράγμα εντέλει, είναι το πεδίο εκείνο που παραμένει εκτός γλώσσας, εκείνο που αντιστέκεται στη συμβολοποίηση, το μη ενσωματώσιμο σε αυτήν. Είναι εκείνο που παραμένει πέραν της δυνατότητάς μας να το φανταστούμε, να το βάλουμε σε λέξεις και να το κατακτήσουμε με οποιονδήποτε τρόπο. Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, δείχνει προς αυτό μέσα από την έννοια του Μηδενός (δηλαδή, το μήτε εν, το κανένα ον). Ενώπιον αυτού όλες οι λέξεις σιωπούν. Το Mηδέν, εδώ, δεν υπονοεί ένα κενό χώρο, άδειο από το οτιδήποτε, αλλά περισσότερο, το άμορφο (το απροσδιόριστο, το έτερον του όντος), από το οποίο αναδύονται οι εκάστοτε μορφοποιήσεις και οι διάφοροι οντικοί προσδιορισμοί. Δεν πρόκειται, εντούτοις, για δυο διαφορετικές περιοχές, καθώς το ένα υπεισέρχεται και διαπερνά το άλλο: το άμορφο ενυπάρχει στις μορφές. Θα μπορούσαμε εδώ να διακρίνουμε ένα νήμα που παραπέμπει στην μονιστική σκέψη του Σπινόζα και του Σέλινγκ, ή το παιχνίδισμα είναι/μηδενός και κάλυψης/εκκάλυψης στον Χάιντεγκερ, -μακριά από τον όποιο καρτεσιανό δυισμό της εποχής μας.
Την ανάσα του Μηδενός, μπορούμε να την αισθανθούμε, κατ’ εξοχήν στον χώρο της ψυχιατρικής, της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης, μέσα από την αποσταθεροποίηση, το έλλειμμα, την απροσδιοριστία και την κατάρρευση του νοήματος που υποβαστάζει τα πράγματα ενός «κόσμου» και μιας ταυτότητας. Είναι το δεν του «κόσμου» μας και, την ίδια στιγμή, της ταυτότητας μας. Ο κατ’ εξοχήν τρόπος με τον οποίο διατίθεται το Μηδέν στον άνθρωπο (σύμφωνα και με τον Κίρκεγκωρ και με τον Χάιντεγκερ και με τον Λακάν), είναι μέσα από την διάθεση της αγωνίας (Angst), καθώς, συνήθως, η προσέγγιση του πραγματικού, έχει αγωνιώδη και τραυματική ποιότητα. Το Μηδέν «μηδενίζει», λέει ο Χάιντεγκερ, μέσα στο βίωμα της αγωνίας, καθώς η ολότητα των όντων του «κόσμου» μας (και, μαζί, η μέχρι τώρα οικεία μας ταυτότητα), οδηγείται σε διολίσθηση. Η ύπαρξή μας αρθρώνεται μέσα από τη σύμπλεξη είναι/μη-είναι, γύρω από την εξάρθρωση και την έλλειψη, την αδυνατότητα συγκρότησης οποιασδήποτε ταυτότητας ως σταθερής ολότητας και την -αγωνιώδη συνήθως- κατάρρευση κάθε κανονικότητας. Ιδωμένο σε αυτή την οπτική, το ανθρώπινο υποκείμενο δεν μπορεί να είναι ένα αυτάρκες, ενσυνείδητο, ουσιοκρατικό Εγώ που εδράζεται στην απροϋπόθετη αυτονομία του. Αντίθετα, πρόκειται για ένα υποκείμενο διαρκώς ρηγματωμένο, πάντα μια ακυρωμένη ολότητα, ένα κατακερματισμένο και ελλειμματικό είναι. Οι όποιες φαντασιακές του εξιδανικεύσεις δεν καταφέρνουν ποτέ να επουλώσουν το έλλειμμα και εξαφανίσουν την υποβόσκουσα αγωνία -και το τραύμα- του πραγματικού. Η ψυχανάλυση, στέκεται σε αυτή την τομή, σε αυτόν τον τόπο της γλωσσικής διάρρηξης, όπου το υποκείμενο αναμετράται με τ' ανείπωτο, με τη σιωπή τη γλώσσας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η εμπειρία της ψυχανάλυσης γίνεται μια «σκοτεινή» εμπειρία, το συμβάν ενός πηγαίου σκότους που εξέρχεται. Μην ξεχνάμε όμως ότι το πράγμα, παρότι εκτός του λόγου, οφείλει να βρεθεί μέσα στον λόγο για να μπορέσει, εκφραζόμενο, να υπάρξει. Παρότι διαφεύγει του ορισμού του παράγει τον ορισμό, το νόημα, τον κόσμο, το σημαίνον εν μορφή. Η ψυχανάλυση διανοίγει, ακριβώς, στην επενέργεια της γλώσσας, καθώς γίνεται η ίδια ένα γλωσσικό όργανο που αντηχεί μέσα από τις ανοικτές και διαρκείς του ρηγματώσεις. Η ψυχανάλυση γίνεται η ίδια ένα γλωσσικό συμβάν, ένα ένσαρκο ίχνος του πάθους της γλώσσας. Μιας γλώσσας που δεν σιωπά ποτέ, ακόμα και όταν σωπαίνει.
Ο Καγγελάρης, αναρωτιέται στη σελ. 37:
«Είναι τρομακτικό το πράγμα ή είναι τρομακτική η κατάσταση της κατάρρευσης του συμβολικού και γι’ αυτό το πράγμα δηλώνει παρουσία χωρίς απαραίτητα να εμφανίζεται σε ένα τρομακτικό πλαίσιο; […] Υπάρχει κενό; Σιωπή; Από το κενό προέρχεται η πρώτη λέξη; Πώς να ακούσουμε τη φράση του Meister Eckhart ότι ο Θεός είναι μια λέξη που δεν ειπώθηκε ποτέ ή την ανάλογη έκφραση του Silesius το απόλυτο τίποτα»;
Η μορφή, επισημαίνει ο συγγραφέας, αποτελεί την οριοθέτηση της ώσης του πράγματος μέσα από την ατέρμονη διαπάλη του τίποτα με το κάτι, της διάλυσης με τον ορισμό, του άρρητου με τον λόγο. Όταν ο ιστός του νοήματος είναι ανεπαρκής, η τέχνη και η «τρέλα» αναδύονται ως διαφορετικές μορφές εκβολής της ρευστότητας του πράγματος. Η λέξη ανείπωτο είναι ίσως ο καταλληλότερος χαρακτηρισμός για τη κατάσταση της αγωνίας, του πανικού, του τρόμου, στα επεισόδια «τρέλας» που χαρακτηρίζουν τις ψυχωτικές καταστάσεις.
Ο Καγγελάρης αναπτύσσει τον προβληματισμό του περί πράγματος και μορφής μεταβαίνοντας κεφάλαιο το κεφάλαιο, από την ψυχανάλυση στη φιλοσοφία, στην ποίηση, την αισθητική και στις διάφορες μορφές τέχνης, στις ιεροτελεστίες και τις μαγικές πρακτικές των σαμάνων, στην αρχιτεκτονική, και γενικότερα σε κάθε είδους πνευματική-πολιτισμική μορφοποίηση. Οι αναφορές στον Φρόυντ ή τον Λακάν ή τον Μπίον, συναντούν τον Καντ, τον Χέγκελ, τον Χάιντεγκερ, τον Βίτγκενσταιν, τον Φουκώ, τον Ντελέζ και τις νεφελώδεις έννοιες των Γερμανών μυστικιστών του Μεσαίωνα ή του Σέλινγκ. Ο Ελύτης συναντά τον Ρίτσο και τον Αναγνωστάκη και μαζί διανοίγονται στον Μπέκετ ή στη μουσική του Βάγκνερ και του Στραβίνσκι. Είναι καταιγιστική η παράθεση παραδειγμάτων που αφορούν εκφάνσεις του πράγματος μέσω των τεχνών, από τη σελίδα 261 έως 274: μουσική, κινηματογράφος, θέατρο, χορός, γλυπτική, φωτογραφία, ποίηση, ζωγραφική, περφόρμανς. Περίοπτη θέση κατέχει το παιχνίδισμα πράγματος και μορφής στην Αρχιτεκτονική.
Θα μπορούσαμε, ως εκ τούτου, να πούμε ότι ο προβληματισμός του Καγγελάρη αναπτύσσεται μέσα από ένα πολλαπλασιασμό των κειμενικών αναφορών του, μέσα από διαρκείς και μεταβαλλόμενες συνηχήσεις, που τροφοδοτούνται από τις πιο διαφορετικές πηγές πνευματικής έμπνευσης και δημιουργίας. Πρόκειται όμως για εγχείρημα υψηλού ρίσκου: Η πολυεστιακότητα δημιουργεί ένα πληθωρισμό που είναι πιθανό να επιφέρει σύγχυση και αίσθημα διασκορπισμού στον αναγνώστη. Εν τούτοις, ο Καγγελάρης το αποφεύγει αυτό, όσο μπορεί, καθώς μας ταξιδεύει σε αυτή τη περιπετειώδη θάλασσα εξερευνήσεων κρατώντας γερά τα σκοινιά της σχεδίας μας. Άλλωστε, του αρέσουν πολύ τα ταξίδια και δεν τα αποφεύγει. Μας προσκαλεί κι εμάς, έτσι όπως κάλεσαν οι θεοί τον Οδυσσέα όταν πόθησε να εγκαταλείψει την μακρόχρονη ησυχία και τη βεβαιότητα που του πρόσφερε η Καλυψώ και το νησί της: φτιάξε μια σχεδία, βάλε σε αυτή ένα κατάρτι κι ένα πανί και αφέσου στον ωκεανό και τις βαθιές του δίνες.
Το ταξίδι στο οποίο μας προσκαλεί αφορά την περιπέτεια του πράγματος και τη σχέση του με τη μορφή. Το πράγμα και η μετουσίωσή του σε μορφή, στις τέχνες και στο βίο αλλά και η επιστροφή του στην αρχική του κατάσταση. Στο ταξίδι του ανακαλύπτει, ωσάν έκπληκτος και μαγεμένος εξερευνητής, τα πιο ετερόκλητα και θαυμαστά θραύσματα της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Όντας αυθεντικός συλλέκτης, τοποθετεί με σεβασμό τις μάσκες του πράγματος, τη μία δίπλα στην άλλη, σε ένα λόγο παρατακτικό. Εν τέλει, όλες αυτές οι συνηχήσεις δεν συνιστούν παρά εκφράσεις της πανανθρώπινης αγωνίας σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου, καθώς σχετίζονται, ακριβώς, με τον αγώνα για την μορφοποίηση του αμόρφου. Θα λέγαμε ότι το πεδίο που διανοίγει η σκέψη του Καγγελάρη διασχίζεται από μια μόνιμη ένταση ανάμεσα στην ελπίδα κατανόησης και στην απορία, ανάμεσα στην κίνηση οικειοποίησης και τον μετεωρισμό στο ανοίκειο.
Εντούτοις, θα μπορούσε να αναρωτηθεί ένας καλοπροαίρετος αναγνώστης, όλα αυτά σε τι με αφορούν εμένα, τώρα, στη ζωή μου, στη σημερινή συγκυρία που συμβαίνουν τόσα και τόσα πρωτοφανή και επείγοντα; Μα, ακριβώς, το συγκεκριμένο βιβλίο δεν είναι, εντέλει, παρά ένα σχόλιο και μια πρόταση για τη σημερινή συγκυρία, τη σημερινή ζωή όλων μας. Είναι η εποχή όπου όλα μοιάζουν να ρευστοποιούνται, χάνουν την όποια μορφή τους, την όποια ταυτότητά τους και βυθίζονται στο άμορφο, στο Μηδέν. Την ίδια στιγμή παρατηρούμε μια απελπισμένη κίνηση είτε μεμονωμένων ανθρώπων είτε πληθυσμιακών ομάδων, να γαντζωθούν από μια ταυτότητα και από μια (ψευδ)αίσθηση ενός κάποιου στέρεου κρατήματος -κάτι που οδηγεί ενίοτε σε κατ’ εξοχήν «κλειστά» έως παρανοϊκά σχήματα εξήγησης. Όλο αυτό δημιουργεί απίστευτη απελπισία και απίστευτη βία.
Ποια είναι, όμως, η βοήθεια, που μας προσφέρει το συγκεκριμένο βιβλίο; Παρότι το πράγμα, διαρκώς εκτός λόγου διαφεύγει κάθε οριστικής του μορφοποίησης, εντούτοις το έργο του Καγγελάρη, εμμένοντας σε μια non finitο μορφοποίηση (όπως αναπτύσσει τον όρο στο σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου), μας χαρίζει ένα ποιητικό λόγο και μια ποιητική κατοίκηση. Τι εννοώ; Αν η ποίηση είναι μια απόπειρα άρθρωσης -πάντοτε ημιτελούς- αυτού που δεν υπεισέρχεται σε λέξεις, αν η ποίηση είναι μια απόπειρα μορφοποίησης του άρρητου ως άρρητου, τότε αυτό είναι που κάνει ο Καγγελάρης. Το έργο του προσφέρεται ως μια ποιητική σχεδία που μπορεί να μας βοηθήσει, όλους εμάς, να ανοιχτούμε στο αρχιπέλαγος της αγωνίας και να συμφιλιωθούμε με αυτό. Να συμφιλιωθούμε με το εγγενές έλλειμμα της ανθρώπινης φύσης, το οποίο, εντέλει, παραμένει τραυματικό μόνο στο βαθμό που εμμένει κανείς στις ψευδαισθήσεις των φαντασιακών βεβαιοτήτων περί ολότητας-πληρότητας. Μας βοηθά να σταθούμε στον τόπο της διάρρηξης, απ’ όπου διαρκώς αναβλύζει το υπόρρητο εκείνο ρεύμα που επιτρέπει στο πράγμα μορφοποιούμενο να υπάρχει.
Ανατρέχοντας σε ένα άλλο σημαντικό έργο του «Το Πράγμα η Λέξη και ο Κόσμος», ανακαλώ:
«Η δομή της φράσης, ο ρυθμός του ποιήματος να αφήνει χαώδη σημασιακά κενά όπου θα κατακρημνίζεται ο αναγνώστης και όπου ή θα αντιπαρατάσσει τον δικό του εσωτερικό λόγο, θα πιάνεται από την δική του εσωτερική απάντηση για να μην χαθεί και να βρεθεί έτσι σε μια σχετική ισορροπία, σε μια τρικυμιώδη ισορροπία, ή θα βρίσκει ανακούφιση προσγειωνόμενος στον επόμενο στίχο ή, ακόμα ασφαλέστερα, στο κενό μετά την τελευταία τελεία. Εκεί, σηκώνει το βλέμμα για να αντικρίσει το ποίημα που μόλις κατέβηκε και να ατενίσει το ύψος στο οποίο βρέθηκε. Ο κόσμος δεν είναι πια ίδιος. Κάτι διασαλεύτηκε στην τάξη του κόσμου. Ένα σάλεμα. Ποιητής και αναγνώστης, σαλοί και οι δύο. Άγγιξαν την τρέλα. Δεν τρελάθηκαν. Αλληλοκοιτάχτηκαν. Ξέρουν ότι το νόημα διαφεύγει. Ούτε αυτό το ποίημα μπόρεσε να το συλλάβει. Αλλά το ξέρουν. Ξέρουν ότι δεν ξέρουν». (Από το κεφάλαιο ποίηση και τρέλα, σ. 177).
ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΟΜΩΝΥΜΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ
«Αυτό το βιβλίο», σχολιάζει ο συγγραφέας στην πρώτη εναρκτήρια πρόταση του βιβλίου του, μετά την παραπομπή στον πλατωνικό Θεαίτητο ή τα Αναλυτικά Ύστερα του Αριστοτέλη, «αυτό το βιβλίο» σχολιάζει, «δεν αποσκοπεί σε μια φιλοσοφία του ‘πράγματος’ ή ακόμη περισσότερο της πραγματικότητας. Αναπτύσσει σκέψεις περί της επικράτειας του ‘πράγματος’ και της σχέσης του με τη μορφή, σκέψεις που οφείλουν να στηριχθούν κάπου, ‘ανάγκη στήναι’».
Με αυτήν ακριβώς την πρόταση εξηγεί ο συγγραφέας τον λόγο, για τον οποίο η αρχιτεκτονική μπορεί παραδειγματικά να παρουσιαστεί ως πρότυπο της νοητικής και εκφραστικής προσπάθειας οργάνωσης γενικά, ως παραδειγματικό πρότυπο των τρόπων του νοείν και του λέγειν. Εξηγεί, η προηγούμενη εναρκτήρια πρόταση του Καγγελάρη, τον λόγο για τον οποίο το αρχιτεκτονικό παράδειγμα μπορεί να παρουσιαστεί ως γενικό ‘πρό-σχημα’, προκειμένου να μιλήσουμε για τη ‘δομική’ νοητική και εκφραστική οργάνωση γενικά. Για την ‘αρχιτεκτονική’ μιας οργανωμένης θεώρησης, κάθε είδους θεώρησης, για την ‘αρχιτεκτονική’ μιας οργανωμένης πολιτικής προσέγγισης επίσης. Για την προσπάθεια να καθορίσουμε, να περιγράψουμε το ασαφές και ακαθόριστο, να το προσχεδιάσουμε αφαιρετικά και σχηματικά, προκειμένου τελικά να παρέμβουμε σε αυτό, πραγματοποιώντας τη δομική κατασκευή του.
Ακολουθώντας αυτήν ακριβώς την προσέγγιση, το κείμενο αναφοράς μας εξηγεί πως πρόθεσή του δεν είναι να παρουσιάσει μια μελέτη επί της αρχιτεκτονικής. Η αρχιτεκτονική αποτελεί την υποδειγματική εν προκειμένω οδό, την παραδειγματική σκηνή παρουσίασης αυτής της διαρκούς ‘χορογραφίας’, της διαρκούς εναλλαγής θέσεων, ‘πράγμα-μορφή’… ή μήπως την παραδειγματική σκηνή παρουσίασης της διαρκούς ‘χωρο-γραφίας’, χωροθέτησης των προτάσεων μας για παρέμβαση στο πεδίο της πραγματικότητας το οποίο καθίσταται σαφές, νοητό, μόνο όταν επιχειρήσουμε να του αποδώσουμε μορφή και να το κατασκευάσουμε; Ώστε η αρχιτεκτονική μπορεί να προβληθεί ως παραδειγματική σκηνή παρουσίασης της διαρκούς ‘κινητικής’ σχέσης με το άρρητο, με το ασαφές ως προς τη θέασή του ‘Πράγμα – das Ding’.
To ‘Πράγμα’, ‘das Ding’ ή αν θέλετε ‘la Chose’, αποδίδει στη θεωρητική προσέγγιση του Jacques Lacan αυτό που ακόμη βρίσκεται εκτός γλώσσας, αυτό που ακόμη δεν έχει εκφραστικά κατά-γραφεί και αποδοθεί και είναι, ως εκ τούτου, ακόμη ‘αδύνατο να το φανταστούμε’. Είναι επομένως το ‘Πράγμα’ το άρρητο, αυτό που διαρκώς προσπαθούμε να το προσεγγίσουμε, επιχειρώντας να του αποδώσουμε μορφή. Περιγράφει έτσι, ας απλοποιήσουμε τη χρήση των όρων, τη διαρκή προσπάθεια μας να προσεγγίσουμε το μη δομημένο υπόβαθρο της πραγματικότητας, τη διαρκή προσπάθεια μας να αποδώσουμε σε αυτό, το μη δομημένο υπόβαθρο, έκφραση ενεργούς παρέμβασης, πολιτισμικά ενεργή μορφή.
Οδηγηθήκαμε μόλις σε μια πρόταση η οποία άμεσα παραπέμπει στο αρχιτεκτονικό παράδειγμα, καθώς αυτό που παράγει ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, η αρχιτεκτονική σύνθεση, δεν είναι εν αρχή το πραγματικό, όσο η υπόσχεση πρόγνωσης της μελλοντικής εμπράγματης παρουσίας, μια μορφή που αλιεύσαμε από το βάθος του αδιευκρίνιστου και του ασαφούς, μια μορφή που προτείνεται πλέον ‘προκειμένου’ να εφαρμοστεί, μια μορφή ‘για να’.
Αν ο Καγγελάρης παραπέμπει στον Heinrich Wölfflin και στην παράδοξη για τις γνώσεις του Ελβετού θεωρητικού πρόταση «μην περιμένετε από μένα παρά ένα σχεδιάγραμμα για μια μελέτη της αρχιτεκτονικής», αυτό υπονοεί πως πρόθεσή του Καγγελάρη δεν είναι η εξέταση της αρχιτεκτονικής, αλλά της αρχιτεκτονικής ως γενικού νοητικού-εκφραστικού παραδείγματος μετάβασης από την αρχέγονη αδιευκρίνιστη σχέση μας με την πραγματικότητα, στη διαρκή προσπάθεια πρό-βλεψής της, σύλληψής της και μετάβασης σε μια απάντηση μορφών. Άλλωστε ο όρος ‘συμβολική’, σημειώνει ο Καγγελάρης, περιγράφει αυτήν ακριβώς τη διαρκή δράση, τη διαδικασία συγκρότησης του εκφραστικού συστήματος, τη διαδικασία συγκρότησης του σημαίνοντος, του κοινωνικού θεσμού, της ‘επι-κοινωνίας’, εφαρμόσιμη στην αρχιτεκτονική ιδιαίτερα και σε κάθε εκφραστικό σύστημα γενικά. Την προσπάθεια να πραγματοποιηθεί η ‘χωροθέτηση’, η ‘χωρογραφία’, η ‘χορογραφία’ της διαρκούς κίνησης από το πράγμα στη μορφή και αντίστροφα, από τον δομημένο χώρο της μορφής στο αχανές πεδίο της άμορφης, διαρκώς κυμαινόμενης υποθετικής αλλά μη νοητής και εγγράψιμης, ακόμη, παρουσίας.
Περιγράψαμε μόλις συνθήκες θεώρησης που επιμένουν πως η αρχιτεκτονική, όπως και κάθε άλλος «τρόπος του λέγειν», δε μπορεί να απαιτήσει τη χρονική και ιστορική σταθερότητα. Η κλασικιστική καθήλωση διαταράχθηκε από τους σεισμούς της νεωτερικότητας, από πολιτικές και πολιτισμικές, εκφραστικές-αισθητικές δονήσεις και το έδαφος, το έδαφος της αρχιτεκτονικής και των κάθε λογής εκφραστικών εκδοχών δεν έπαυσε βέβαια να κινείται.
Ακολουθώντας αυτήν ακριβώς την υπόθεση, το κείμενο του Καγγελάρη, το ανά χείρας κείμενο για εσάς που δεχθήκατε ή θα δεχθείτε να συμπλεύσετε μαζί του σε μια περιπέτεια θεωρήσεων, επιλέγει να είναι ένα ‘ανοιχτό’ κείμενο, διαρκών επανατοποθετήσεων και ανατροπών, όπως είναι βέβαια και η σχέση που το κείμενο αυτό επίμονα, σε όλο το εύρος του προβάλει: η μεταβαλλόμενη σχέση ‘πράγματος’ και μορφικής εκφραστικής, συμβολικής συγκρότησης.
Στο πλαίσιο της μεταβαλλόμενης αυτής σχέσης, η παγίωση της ‘τελικής’ έκφρασης, δε μπορεί να είναι ‘τελική’ παρά ως απόφαση σκοπούμενης επιβολής, ως απόφαση εγκλεισμού, ως απόφαση ‘βίαιη’. Πολιτισμικά, πολιτιστικά ή πολιτικά βίαιη, συνθετικά βίαιη επίσης, αναγκαστικά βίαιη επιβεβλημένη από την ανάγκη κατασκευής, κατασκευής διαρκώς ‘ανοικτής’ εντούτοις σε προσεγγίσεις επανερμηνείας. Χώρος, Χρόνος και Αρχιτεκτονική – Space, Time and Architecture υποδείκνυε ο Sigfried Giedion ήδη το 1941 - ή διευρύνοντας το πεδίο αναφοράς, χώρος, χρόνος και εκφραστική περιπέτεια, χώρος, χρόνος και κατά Καγγελάρη «τρόπος του λέγειν».
"Ανείπωτο-Ανείκαστο"
«Από το πραγματικό στο επέκεινα»
Επιμέλεια έκθεσης: Ναταλία Σταμοπούλου
Η συλλογή τού Φ. Καγγελάρη αποτελείται από περίπου 1.000 μάσκες διαφόρων υλικών και διαστάσεων και ανάλογο αριθμό συνοδευτικών αντικειμένων, μουσικών οργάνων, ενδυμάτων, κοσμημάτων, υφασμάτων, τελετουργικών αντικειμένων.
Πρόκειται, ίσως για τη μεγαλύτερη συλλογή στον κόσμο, για την οποία ο ίδιος εξηγεί ότι είναι το αποτέλεσμα μιας επίπονης και επίμονης και συστηματικής αναζήτησης δεκαετιών, σ’ όλες τις χώρες του κόσμου, συχνά σε αντίξοες συνθήκες και ακόμα περισσότερο δυσκολότερες πολιτισμικές προσεγγίσεις για την απόκτηση των μασκών αυτών, αλλά και για τη μεταφορά τους. Ορισμένες εξ αυτών είναι εξαιρετικά σπάνιες, προερχόμενες από φυλές υπό εξαφάνιση ή ήδη, πολιτισμικά, χωρίς παρουσία στον χάρτη.
Οι μάσκες αυτές θα μπορούσαν σε γενικές γραμμές να διαχωριστούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες ως προς τον προσανατολισμό τους. Είναι αφ’ ενός αυτές με θεατρική σκοπιμότητα, όπως οι Νoh, οι μάσκες των Ινδικών Επών, της Κορέας ή του Βιετνάμ, κάτι αντίστοιχο προς τα ελληνικά προσωπεία ή τις μάσκες της «Commedia dell’ Arte» και αφ’ ετέρου οι μάσκες τελετουργικού χαρακτήρα με σκοπό την πρόσκληση ή την εκδίωξη μεταφυσικών δυνάμεων, ενδιάμεσων πνευμάτων, θεοτήτων κλπ.
Να σημειωθεί, ότι με τη λέξη μάσκα, ιδιαίτερα στις κοινότητες του Ειρηνικού και της Αφρικής, εννοούν την πλήρη αμφίεση του ατόμου και όχι μόνο του προσώπου. Επίσης, η μάσκα μπορεί να μην φοριέται αλλά να φέρεται ή να είναι τοποθετημένη σ’ ένα σημείο της κοινότητας. Κάποιες εξ αυτών καταστρέφονται αμέσως μετά την τελετή ή είναι φτιαγμένες από υλικά που αποσυντίθεται σταδιακά, όπως χόρτα, χρώματα κλπ, αφού έτσι διατηρούν ή εξαντλούν τη δύναμή τους.
Οι επισκέπτες της έκθεσης θα έχουν την ευκαιρία να δουν από κοντά 25 επιτοίχιες μάσκες από τη συλλογή του Φ. Καγγελάρη, 8 επιτραπέζιες και 2 αγαλματίδια.
Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν την Κυριακή 3 Απριλίου 2022, στις 18:00. Κατά την διάρκεια της εκδήλωσης, παρών θα είναι και ο συλλέκτης ο οποίος θα παρουσιάσει την έκθεση μέσα από μία ομιλία με τίτλο «Τελετουργικές Μάσκες, Ψυχαναλυτικές και καλλιτεχνικές επισημάνσεις» καθώς και η επιμελήτρια της έκθεσης, Εικαστικός-Φωτογράφος, Ναταλία Σταμοπούλου. Η έκθεση, που πραγματοποιείται με την ευγενική χορηγία της Λαϊκής Βιβλιοθήκης, θα λειτουργεί καθημερινά, 11:00-15:00 και 18:00-21:00.
Σημείωμα της επιμελήτριας
«Οι μάσκες τελετουργίας είναι αντικείμενα τα οποία συνοδεύουν τις κοινότητες της Αφρικής σε όλες τις σημαντικές και επετειακές στιγμές της ζωής τους. Πρόκειται για μάσκες αφ’ ενός αποτροπαϊκές του κακού και αφ’ ετέρου καλέσματος του καλού. Απευθύνονται στις υπερφυσικές δυνάμεις στις οποίες πιστεύει η κάθε εθνότητα.
Η παρούσα έκθεση περιλαμβάνει μάσκες τελετουργίας από την πολύ σημαντική συλλογή του Φώτη Καγγελάρη ίσως την σημαντικότερη στον κόσμο. Οι μάσκες της έκθεσης προέρχονται από διάφορες χώρες κυρίως της Δυτικής Αφρικής (Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Καμερούν, Σενεγάλη, Ακτή Ελεφαντοστού,…) με σκοπό να αναδείξουν τις συμβολικές δραστηριότητες της μάσκας στην καθημερινή ζωή αλλά και στις ιδιαίτερες στιγμές του ατόμου και της κοινότητας: περιτομή, τοκετός, γάμος, κυνήγι, θεραπεία…».
Εγκαίνια: Κυριακή 3 Απριλίου, 18:00
Διάρκεια: 3-10 Απριλίου 2022
Τόπος: Χώρος Τέχνης Α49 (Αναγνωσταρά 49, Καλαμάτα)
Ώρες Λειτουργίας: Καθημερινά 11:00-15:00 & 18:00-21:00
Είσοδος ελεύθερη
ΡΟΔΗΣ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ
Ο ΤΟΞΙΚΟΜΑΝΗΣ ΚΑΙ Ο ΝΟΜΟΣ
Εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ
Παρασκευή 1 Απριλίου 2022, 19.00
στον κήπο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, Ερμού 134
Κατερίνα Μάτσα, Ψυχίατρος Κοινωνικών Ιατρείων, Μέλος του Δικτύου Αλληλεγγύης Κοινωνικών Ιατρείων, Πρώην Διευθύντρια Μονάδας Απεξάρτησης 18ΑΝΩ
Σάββας Σαββόπουλος, Ψυχίατρος-Ψυχαναλυτής, Διδάσκων ψυχαναλυτής της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, Μέλος της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης
Ιορδάνης Περτετσόγλου, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτής, Υπεύθυνος του Ειδικού Κέντρου Άμεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ
και η συγγραφέας, Ψυχολόγος-Εγκληματολόγος, Υπεύθυνη του Πολυδύναμου Κέντρου Ν. Βοιωτίας ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ
του Φώτη Καγγελάρη
"Σημειώματα για τη σεξουαλικότητα, το φύλο, τις σχέσεις"
από τις Εκδόσεις Παπαζήση
Σειρά Πλαγίως
Το φύλο είναι η εκδίπλωση της ύπαρξης στον κόσμο.
Η εμφυλότητα είναι το θεμελιώδες χαρακτηριστικό μέσω του οποίου το υποκείμενο κυκλοφορεί το σώμα του. Το σώμα λαμβάνει το νόημά του από το γεγονός της εμφυλότητας. Κανείς δεν κυκλοφορεί ανάμεσα στους άλλους ως σώμα αλλά ως φύλο, ως σώμα έμφυλο, ακόμα κι αν το αρνείται.
Δεν μπορούμε να μην είμαστε έμφυλοι.
Ένα ανθρώπινο ον δεν υπάρχει ή μάλλον υπάρχει μόνο εν σχέσει προς άλλα έμβια ή μη έμβια όντα ή μέσω της αφαίρεσης στη γλώσσα.
Το να θέλει κάποιος να μην είναι παρά μόνο ανθρώπινο ον, προϋποθέτει μια δύσκολη προβληματική.
Τα κείμενα αυτά έχουν σαν σκοπό, κυρίως, μια συζήτηση γύρω από θέματα σχέσεων, σεξουαλικότητας και φύλου, την εισαγωγή σε συγκροτημένη μορφή λόγου των σκέψεων, των αποριών, των αδιεξόδων που συναντάμε στις σχέσεις, που δομούν τις σχέσεις. Είναι κείμενα που αποσκοπούν να συναντήσουν τους προβληματισμούς και τις αναποδιές της καθημερινότητας.
Έργο εξωφύλλου:
Άγγελος Αντωνόπουλος, Χωρίς τίτλο, ακρυλικό σε πισσόχαρτο, 85x85 εκ., 2000
του Φώτη Καγγελάρη
"Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει
Αι Ειδοί του Μαρτίου
περί επιθυμίας"
Εκδόσεις Παπαζήση
σειρά Πλαγίως
Άραγε, ο άνθρωπος επιθυμεί πράγματι να ζει;
Ή η επιθυμία για ζωή είναι αντίδραση στην πραγματική επιθυμία που είναι ο θάνατος;
Να, αυτά αναρωτιόταν ο Ιούλιος Καίσαρας πριν εισέλθει στη Σύγκλητο, την σημαδιακή εκείνη μέρα, στις Ειδούς του Μαρτίου.
Έργο εξωφύλλου:
Γιούλα Χατζηγεωργίου, Gun-Aid, 2015, ασημί επιχρυσωμένο γλυπτό
Η εικονική απόδειξη της ευτυχίας
Μια ματιά στις ανθρώπινες σχέσεις»
Κυκλοφορεί η δεύτερη έκδοση του βιβλίου του Φώτη Καγγελάρη
Εκδόσεις Παπαζήση
Και εξακολουθούν να χωρίζουν.
Σε τι αποσκοπεί μία «φωτογραφία γάμου»;
Η «φωτογραφία γάμου» είναι κάτι πολύ περισσότερο από την αποτύπωση μιας ευτυχισμένης στιγμής. Μέσα από ένα ανήσυχο και ίσως πικρό κείμενο –που αντλεί από τους χώρους της φιλοσοφίας, της ψυχανάλυσης και της θεωρίας της φωτογραφίας– αποκαλύπτονται αδιόρατες μέχρι τώρα όψεις ενός συνηθισμένου αντικειμένου και φανερώνεται μια ψυχική πραγματικότητα που αγνοούσαμε.
Τι εκφράζει μια «φωτογραφία γάμου»;
Είναι το διαβατήριο για την αιωνιότητα ή ο φόβος ότι αυτό δεν πρόκειται να συμβεί;
Mήπως εκφράζει την αγωνία του ανθρώπου για τον θάνατο που επιδιώκει να τον ξορκίσει με τον γάμο και την φωτογραφία;
Ποιος είναι αυτός ο Άλλος που θα είμαι ισόβια μαζί του;
Η «φωτογραφία γάμου» εκφράζει βασικά ερωτηματικά της υπαρξιακής ανησυχίας παράλληλα με ουσιώδη ερωτηματικά για τις ανθρώπινες σχέσεις.
Έργο εξωφύλλου:
Δοκίμιο για την απώλεια"
ΦΩΤΗΣ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ
σειρά Πλαγίως
Κρίση μέσης ηλικίας.
Δαίμων της μεσημβρίας.
Απολογισμός;
Κατάθλιψη;
Ένα λογοτεχνικό δοκίμιο για το συναίσθημα που ζουν οι περισσότεροι άνθρωποι, τη Μελαγχολία της Κυριακής σε συνάρτηση με την Κρίση της Μέσης Ηλικίας: ο άνθρωπος αντιμέτωπος με τον χρόνο, το παρελθόν, τις ενοχές, τις αναμνήσεις και κυρίως με την αγωνία αν η ζωή ήταν αυτή που ήθελε να ζήσει ή δεν μπόρεσε να ζήσει αυτό που ονειρευόταν.
Κινούμενο καταρχήν σε πρώτο πρόσωπο, μεταξύ φιλοσοφίας, ψυχανάλυσης και μυθοπλασίας, πρόκειται για ένα κείμενο απολογισμού και ερωτηματικών για το γεγονός της ζωής.
Αιμιλία Παπαφιλίππου, από την εγκατάσταση "Σκακιστικό Συνεχές / Σχήμα Λόγου" ή "What a burden to travel Light", 1992
ΡΟΔΗ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗ
Εκδόσεις Εκκρεμές
Μετά από χρόνια δουλειάς στα θεραπευτικά Προγράμματα απεξάρτησης των φυλακών, η Ρόδη Καγγελάρη κατέγραψε τις σκέψεις της για τη σχέση του τοξικομανή με τον κοινωνικό και τον συμβολικό νόμο, από ψυχαναλυτική και εγκληματολογική σκοπιά.
Το βιβλίο της "Ο Τοξικομανής και ο Νόμος" κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Εκκρεμές, με εισαγωγή της Κατερίνας Μάτσα και επίμετρο της Αφροδίτης Κουκουτσάκη.
Το σεξ, ο καλλιτέχνης και η κοινωνία
Μ. Φουκώ
Καθένας οφείλει να κάνει ψυχανάλυση πριν τα τριάντα του.
Τ. Μπουλμέτης Σκηνοθέτης
Λες και άνοιξε ο ασκός του Αιόλου με τις καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση. Λες και ο κόσμος πίστευε ότι είναι αγγελικά πλασμένος. Λες και κανείς δεν ήξερε τι συμβαίνει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας. Ταυτόχρονα, όλοι έτρεξαν να δώσουν τα διαπιστευτήρια τους στην κοινωνία και όλοι στριμώχτηκαν για να προσκομίσουν τις αποδείξεις της αθωότητας τους.
Όμως, ο κόσμος πάντα έτσι ήταν. Και θα είναι. Ούτε καλός, ούτε κακός. Ή μάλλον, υπό το πρίσμα της ηθικής και καλός και κακός. Γιατί αν ήταν μόνο καλός η Ηθική και η Θρησκεία δεν θα είχαν νόημα. Η φύση του ανθρώπου είναι να είναι αυτή: ατελής ως προς το καλό.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή και ιδιαίτερα από την πλευρά της τέχνης.
Ο καλλιτέχνης, ο γνήσιος καλλιτέχνης, όχι αυτός που δηλώνει καλλιτέχνης, είναι ένα παράξενο άτομο. Αρκεί να σκεφτούμε πόσοι πάσχουν ψυχικά, έχουν νοσηλευτεί σε ψυχιατρεία, έχουν αυτοκτονήσει (ενδεικτικά Πλαθ, Γώγου) υπήρξαν αλκοολικοί (Μπέικον), απαράδεκτα νάρκισσοι με όρους κοινής ηθικής (Γκωγκέν), εξαρτημένοι από ουσίες, τυχερά παιγνίδια, σεξ. Ενδεικτικά στα καθ’ ημάς και μόνο αναφερόμενος σε νεκρούς καλλιτέχνες: Χαλεπάς, Μητσάκης, Ακριθάκης, Βιζυηνός, Ρώτας. Ας αναλογιστούμε πόσοι έχουν τρελαθεί για πάντα, πόσοι μπαινοβγαίνουν στην ψύχωση, πόσοι είναι σε ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή. Πόσοι σπουδαστές δραματικών και καλλιτεχνικών σχολών πάσχουν από βαριές ψυχικές διαταραχές. Και πόσοι, ακριβώς, εν μέσω, της διαταραχής τους προήγαγαν την τέχνη (Χέλντερλιν, Βαν Γκογκ, Κλωντέλ, Σούμπερτ κι ενδεικτικά από τον χώρο του θεάτρου Αρτώ, Στρίνμπεργκ). Ο κατάλογος είναι ατελείωτος με όλους εκείνους που αποκαλούμε καταραμένους. Αλλά και το αντίστροφο, πόσοι ψυχικά πάσχοντες με ή χωρίς ψυχιατρική εμπειρία εξέφρασαν ένα καλλιτεχνικό έργο ισάξιο των ακαδημαϊκών. Το μουσείο της Αρτ Μπρουτ στη Λωζάνη ή το Πρίτσχορν στη Χαϊδελβέργη είναι πλήρη από ανάλογα σημαντικά έργα τέχνης σαν εκείνα της Αλοΐζ ή του Βέλφλι.
Ας θυμηθούμε τον Φουκώ όταν έλεγε ότι η τρέλα και η τέχνη είναι ομόαιμες αδελφές, η τρέλα και η τέχνη πηγάζουν από την ίδια ψυχική δεξαμενή. Ο καλλιτέχνης, λόγω ιδιάζουσας ψυχικής συγκρότησης είναι περισσότερο εκτεθειμένος σε αυτό που συμβαίνει εντός του και εντός μιας κοινωνίας η οποία, ακριβώς, υπάρχει επειδή περιστέλλει την αρνητική για την κοινωνία φύση του ανθρώπου. Ο πολιτισμός έλεγε ο Φρόυντ είναι η καταστολή της προσωπικής ανεξέλεγκτης επιθυμίας.
Αυτό, άλλωστε, δεν υπήρξε η ιστορία του πολιτισμού;
Αυτό, άλλωστε, δεν υπήρξε το πρόταγμα της ιστορίας της τέχνης;
Να δούμε την αγγελική φύση του ανθρώπου, την κατ’ εικόνα και ομοίωση του Δημιουργού. Σαν να μην υπήρχε η δαιμονική, η καταστροφική, η ανήθικη. Με ελάχιστες εξαιρέσεις (Γκόγια, Ζερικώ, Ρούμπενς, Μανέ…), η τέχνη μέχρι τον 20ο αιώνα προσπαθούσε να αποκρύψει την έτερη φύση του ανθρώπου, αυτή που φυσικά ενοικεί εντός του, αυτή που κάνει την αγγελική, του συμβιβασμού, να γιγαντώνεται κάποιες φορές για να μπορέσει να αντιμετωπίσει την ετερότητα μέσα στον ίδιο τον ψυχισμό. Ο Λακάν τόνιζε ότι το υποκείμενο δεν είναι μόνο υποκείμενο της λογικής αλλά είναι και υποκείμενο της τρέλας. Όσο πιο μεγάλη είναι η τέχνη του, τόσο αυτό μας κάνει να σκεφτούμε για τον δαίμονα με τον οποίο παλεύει.
Ο καλλιτέχνης είναι ένα παράξενο πλάσμα: εκτεθειμένος αφενός σε ότι συμβαίνει μέσα του -παρότι το απολαμβάνει κάποιες φορές ενώ άλλες τρομοκρατείται έως πανικού- και αφετέρου, ταυτόχρονα, εκτεθειμένος στην κοινωνική λογοκρισία. Δεν υπάρχει καλλιτέχνης νορμάλ, (τί είναι η φυσιολογικότητα αν το ίδιον της ζωής είναι υπέρβαση της φυσιολογικότητας του σύμπαντος;) αν φυσικά υπάρχει μια τέτοια έννοια και δεν είναι παρά ένας δείκτης της προσωπικής αγωνίας ή του κοινωνικού ελέγχου. Η τέχνη δεν είναι παρά η μετουσίωση εσωτερικών ενίοτε επώδυνων καταστάσεων (τραυμάτων, ματαιώσεων, χωρισμού, καθηλώσεων, τρέλας). Η τέχνη για τον Φρόυντ είναι η σύμβαση, όσο μπορεί να είναι σύμβαση με το εγώ, την πραγματικότητα και την κοινωνία, της αρνητικής φύσης του ανθρώπου: η τέχνη είναι αφύπνιση και επάνοδος του απωθημένου με όρους παρόντος και ταυτόχρονα μετουσιωμένο έτσι ούτως ώστε να ξεπερνά τη λογοκρισία και να γίνεται αποδεκτό από τον ψυχισμό και τους κοινωνικούς θεσμούς. Η τέχνη, πάλι, λέει ο Λακάν είναι η αναπαράσταση του κενού του πράγματος με όρους σημαίνοντος: το βάζο είναι κενό αλλά αυτό ακριβώς του δίνει τη δυνατότητα να είναι. Οριοθετεί το κενό, το άρρητο, το αόρατο σε μορφή που έχει πρόσβαση στο συμβολικό πεδίο.
Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι κατ’ αυτή την έννοια η τέχνη γίνεται μια γλώσσα για το ανέκφραστο του νοήματος, μια γλώσσα αλλόκοτη σαν εκείνη του ονείρου, του σουρεαλισμού, του παραληρήματος.
Ο καλλιτέχνης, για να δανειστώ τον ορισμό του Φρόυντ για το παιδί, είναι ένα άτομο «διαστροφικά πολύμορφο». Ένας ναρκισσιστικά παντοδύναμος τύραννος όπου οι άλλοι υπάρχουν ή έχουν γεννηθεί για να ικανοποιούν άμεσα τις επιθυμίες του. Κατά τους συγκεκριμένους καλλιτέχνες δεν πρόκειται για βιασμό, κακοποίηση, ρήμαγμα του άλλου, φόνο κλπ. Πρόκειται για μια αφιλτράριστη επιθυμία που δεν κρίνεται ως ηθική ή ανήθικη, όπου ο κοινός θνητός οφείλει άμεσα να γίνει το όργανο ικανοποίησης- απόλαυσης του γιγάντιου θεϊκού ναρκισσισμού, του θεού. Ο πρωτογενής ναρκισσισμός και το χειροκρότημα δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα παντοδυναμίας.
Ο καλλιτέχνης στη δυτική κοινωνία είναι ο τρελός κλόουν που μας απελευθερώνει από τα δικά μας τραύματα. Μας επιφέρει την κάθαρση από αυτό που συμβαίνει μέσα μας. Αλλιώς, τι νόημα έχει ο Οιδίποδας ή ο Άμλετ ή ο Γκοντό; Αλλιώς, τι νόημα έχει να ακούσουμε τον Παβαρότι ή τον Κορμπέιν; Αλλιώς, τι νόημα έχει να δούμε Γκόγια ή Μάλεβιτς; Η τέχνη μέσω του καλλιτέχνη μας γαληνεύει. Μας θεραπεύει. Μας κάνει ν’ αντέχουμε τη ζωή. Όπως έλεγε ο Νίτσε «ευτυχώς που υπάρχει η τέχνη, αλλιώς θα πεθαίναμε από πραγματικότητα». Διαφορετικά, γιατί να ξαναδούμε τον Οιδίποδα ή, το πιο απλό, να ακούσουμε πάλι μουσική; Γιατί η τέχνη έχει αυτή τη σημαντική θέση στη ζωή μας; Έχουμε σκεφτεί ότι η τέχνη καταλαμβάνει περισσότερο χρόνο και χώρο στη ζωή μας απ’ ότι η ίδια η πραγματικότητα ή αυτό, τέλος πάντων, που ονομάζουμε πραγματικότητα;
Ωστόσο, κάποιες καταστάσεις που διαδραματίζονται στον ψυχισμό του καλλιτέχνη, που συγκροτούν τον ψυχισμό του καλλιτέχνη διολισθαίνουν εκτός τέχνης. Δεν ρευστοποιούνται για να αποκρυσταλλωθούν στη συνέχεια σε μορφή τέχνης. Τότε, μιλάμε για ανηθικότητα, για παρεκτροπή, για συνύπαρξη τέχνης και τρέλας, για συνύπαρξη μεγαλοφυίας και καταστροφής.
Τότε, η ηθική κοινωνία εξανίσταται. Σαν να μην ξέρει, σαν να αγνοεί ότι αυτό που συμβαίνει στον καλλιτέχνη συμβαίνει και εντός της. Η κοινωνία ξεσηκώνεται και δαιμονοποιεί το κοινωνικό καλλιτεχνικό σκάνδαλο για να ξορκίσει αυτό που συμβαίνει μέσα της, σαν να συμβαίνει στον άλλον και που άμεσα τον καταδικάζει: «Εγώ δεν είμαι σαν κι αυτόν». Πράγματι, η κοινωνική δικαιοσύνη καταδικάζει, αλλά η κοινωνία δεν διασώζεται Κι επειδή δεν διασώζεται θα συνεχίσει να κάνει χρήση της κοινωνικής δικαιοσύνης. Γιατί, είναι ακριβώς από τους δικούς της κόλπους, από τη δική της καταδίκη, από τη λογοκρισία στον εαυτό της, που θα εκτοξευτεί «ξαφνικά» η επόμενη φορά. Ο δαιμονικός «άλλος» διαβιεί μέσα στην κοινωνία.
Αλήθεια, γιατί αυτή τη φορά είναι υπό δοκιμασία ο καλλιτέχνης; Ξεχνάμε, άραγε, τα λεγόμενα σκάνδαλα των πολιτικών, όπως το περίφημο Προφιούμο-Κίλερ; Ξεχνάμε τα σκάνδαλα της εκκλησίας καθολικής, προτεσταντικής, ορθόδοξης; Μήπως, αυτά δεν θέλουμε να τα ξέρουμε; Μήπως, βολεύει να μην ξέρουμε;
Μήπως, όλος αυτός ο θόρυβος για τους καλλιτέχνες τελευταία δεν είναι παρά μια επίδειξη αθωότητας και ηθικής εκ μέρους της κοινωνίας η οποία καταγγέλλοντας αποκρύπτει αυτό που της συμβαίνει; Μήπως, ο καλλιτέχνης είναι ο εύκολος στόχος για μια κοινωνία που αμύνεται στις δικές της βαθιές μοχλεύσεις αιμομιξίας, κανιβαλισμού, τεμαχισμού, φόνου βάζοντας μπροστά στο βλέμμα της το πέπλο της καλλιτεχνικής ανηθικότητας; Μήπως, ο θόρυβος αυτός έχει σκοπό να σκεπάσει τον εσωτερικό θόρυβο που αφορά παρόμοιες αλλά βαρύτερες καταστάσεις που αφορούν όλη την κοινωνία; «Εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω», λέει η πόρνη της Καζαντζάκη.
Να τονίσω στο σημείο αυτό, ότι καταδικάζω απερίφραστα τα τρέχοντα. Ναι, χωρίς αμφιβολία, κάποιοι άνθρωποι έχουν εγκληματήσει. Χωρίς ελαφρυντικά έκαναν επανειλημμένα χρήση του άλλου ως αντικειμένου της ικανοποίησης του ναρκισσισμού τους. Γιατί, βέβαια, η ψυχολογική εννόηση και ερμηνεία δεν σχετίζεται με το κοινωνικό αίτημα, ιδιαίτερα αν κάποιος έχει «σώας τας φρένας».
Τι αντίφαση, η τέχνη που θεραπεύει, που καταπραΰνει, που ελαφρύνει τη ζωή μας από το βάρος της ζωής να εμψυχώνεται και να ενσαρκώνεται με την καταστροφή της σάρκας και της ψυχής του άλλου.
Και σε μια κοινωνία που προβλέπεται νομικά η τιμωρία είναι άξιοι τιμωρίας. Δεν μπορεί, με τις σημερινές συνθήκες, να υπάρξει κοινωνία χωρίς όρους. Αλλά, αυτή η κοινωνία που τιμωρεί δεν είναι αυτή η ίδια που γεννάει τους θύτες, τα θύματα, τους εκδικητές, τους τιμωρούς. Μήπως, τελικά, όλη η κοινωνία είναι έτσι; «Τι σκας Οιδίποδα;» λέει η Ιοκάστη μετά την αποκάλυψη από τον Τειρεσία ότι ο Οιδίποδας είναι υπαίτιος για τα δεινά της Θήβας, με τις φρικτές πράξεις που έχει κάνει. «Αυτά που σου είπε ο Τειρεσίας ότι έχεις κάνει, τα βλέπουν κάθε βράδυ οι άνθρωποι στον ύπνο τους». Αλήθεια, τι βλέπουν στον ύπνο τους; Τί δεν βλέπουν στον κοινωνικό τους ύπνο;
Στο κάτω κάτω, θα υπήρχαν σχέσεις, γάμος, έρωτας εάν δεν υπήρχαν τα οιδιπόδεια, οι ναρκισσικοί φροϋδικοί άξονες, κ.λπ.;
Κάποιοι δεν τα καταφέρνουν να εξωραΐσουν, να μετουσιώσουν, να εξιδανικεύσουν, να κοινωνικοποιήσουν πλήρως τον δαίμονα μέσα τους.
Όχι, οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι αφύσικοι. Βρίσκονται μέσα στη φύση του ανθρώπου. Το ότι είναι και τα δύο, δαίμονας και άγγελος είναι ακριβώς και το πρόβλημα: δεσμοφύλακας στο Νταχάου – λάτρης του Σούμαν. Μα, αυτό ακριβώς δεν έλεγε η Άρεντ, ότι το κακό είναι μέσα στην καθημερινότητα, στον κοινό συνηθισμένο άνθρωπο, το κακό δεν είναι κάτι το εξαιρετικό.
Ξεχνάμε, ίσως, ότι ο Άγιος Αντώνιος έγινε Άγιος επειδή πάλεψε με τον δαίμονα, αλλά «πάλεψε» δεν σημαίνει ότι συντροφεύτηκε μέσα στην έρημο από τον δαίμονα σώμα με σώμα; Κι όταν ο Χριστός αντιστάθηκε στην προσφορά του Διαβόλου να κάνει πέτρες το ψωμί δεν συνήψε μια σχέση-μάχη με αυτόν;
Κι ο Ζενέ δεν βάζει τον δικαστή να παρακαλεί τον κλέφτη να παραμείνει κλέφτης, δηλαδή ο ηθικός άνθρωπος παρακαλεί τον ανήθικο να παραμείνει ανήθικος γιατί αλλιώς τι νόημα ύπαρξης έχει ο δικαστής (ο ηθικός) αν δεν υπάρχει κάποιος να καταδικάσει;
Μα, και ως τέχνη θα το ανεχόμασταν; Π.χ. την αιδοιολειξία της Τσιτσιολίνα από τον Κουνς εκτεθειμένη στην αναδρομική του στο Παρίσι ή τα αντίστοιχα έργα της Ρουμπιστάιν; Τα απαγορευμένα σχέδια του Αϊζενστάιν, τις ακουαρέλες του Ροντέν ή τους Μινώταυρους του Πικάσο; Τις ιαπωνικές ερωτικές γκραβούρες; Τον δικό μας, τον Σειλινό; Μια σκηνική παρουσίαση της «Ζιστίν», μια προβολή του «Σαλό» ή της «Αυτοκρατορίας των αισθήσεων»; Ίσως… Επειδή ακριβώς μέσω της τέχνης, όσο κι αν αναστατωνόμαστε, οι καταστάσεις αυτές είναι εκ των πραγμάτων εξουδετερωμένες. Είναι τέχνη. Αν και συχνά ούτε αυτό είναι ανεκτό. Αυτοσχέδιοι ή επίσημοι τιμητές είναι έτοιμοι με το ψαλίδι στο χέρι αν όχι με λοστούς και σπρέι ή φύλα συκής να καλύψουν τα αγάλματα στο Βατικανό.
Όπως ακούγεται, όλοι ήξεραν. Ήξεραν τι συμβαίνει. Όχι οπωσδήποτε στο θέατρο, αλλά ότι συμβαίνει. Γιατί δεν γίνεται να μην συμβαίνει. Δεν είναι στη φύση του ανθρώπου να μην συμβαίνει. Και θα συμβαίνει. Μόνο που δεν θα ακούγεται, θα συμβαίνει εν κρυπτώ, όπως δεν ακούγονται τα οικογενειακά μυστικά της ηθικής Οικογένειας, τα ιερά μυστικά της Αγίας Εκκλησίας, τα σεπτά μυστικά της οσίας Κοινωνίας, τα ένοχα μυστικά της Ιστορίας, τα θανάσιμα μυστικά της Επιστήμης. Ας θυμηθούμε στα καθ’ ημάς, στον «Καπετάν Μιχάλη», πόσα χρόνια κάνει να δει η θυγατέρα τον πατέρα της αφού κλείσει τα πρώτα χρόνια της ζωής της.
Ώσπου, ξαφνικά, για αδιευκρίνιστους λόγους, ξηλώνεται μια κλωστή κι ύστερα πολλές. Και, η αγωνία που προκύπτει μήπως είναι η αγωνία να περιοριστεί το ξήλωμα στο μανίκι (βλέπε: θέατρο, τέχνη) για να μην ξεχειλώσει όλο το πουλόβερ (βλέπε: οικογένεια, κοινωνία, κ.λπ.). Γιατί, ακριβώς, μήπως, αυτή η διάλυση του μανικιού αποσκοπεί να συγκρατήσει την διάλυση μόνο στο μανίκι, δηλαδή, μήπως όλο αυτό που συμβαίνει στις μέρες μας είναι ένας γιγάντιος μηχανισμός άμυνας για να μην διαλυθεί ολόκληρο το πουλόβερ, για να μην δούμε ότι εντός ολόκληρης της κοινωνίας συμβαίνουν τέτοιου είδους καταστάσεις; Σαν, κατά βάθος, να θέλουμε να διατηρηθεί η κατάσταση αυτή εντός του ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου, να μην αποκαλυφθεί από φόβο κοινωνικής ή και ατομικής τιμωρίας. Ή μήπως από απώλεια μιας ευχαρίστησης;
Μήπως, υπάρχει ζήλεια για την απόλαυση του άλλου;
Πάντως, η σιωπή λέει ότι το πρόβλημα δεν υπάρχει, κι αν υπάρχει δεν είναι πρόβλημα, κι αν είναι πρόβλημα τα καταφέρνουμε μ’ αυτό.
Πυροβολήστε τον καλλιτέχνη.
Να περιοριστούμε στους καλλιτέχνες, το κακό είναι αυτοί. Έτσι κι αλλιώς μέσα στη συνείδηση του κόσμου των φυσιολογικών οι καλλιτέχνες, οι θεατρίνοι είναι ευάλωτοι, ηδονοθήρες, πόρνοι, προσφέρονται για εύκολο στόχο για να κρυφτούμε εμείς πίσω από αυτούς. Ότι γίνεται και στο θέατρο: κρυβόμαστε ως θεατές μέσα στην αίθουσα παρότι ζούμε τα πάθη των ηρώων στη σκηνή.
«Αν θέλεις να δεις κάτι, δες αυτό». Έτσι δεν προτάσσει η τέχνη όπως φάνηκε σε κείνη την περίφημη έκθεση του Μπομπούρ «Η ζωγραφική ως έγκλημα»: «Αν θέλεις να δεις κάτι, δες αυτό». Όχι πέραν από αυτό, όχι πίσω από αυτό. Γιατί τότε υπάρχει κίνδυνος να δεις αυτό που δεν θέλεις να δεις, αυτό που δεν πρέπει να δεις, αυτό που δεν θέλεις να ξέρεις ότι συμβαίνει. Γιατί, δεν αρκεί κάποιος να ανοίξει τα μάτια του για να δει. Δεν βλέπουμε ότι να ‘ναι. Βλέπουμε το επιτρεπτό, εντός του πλαισίου της ηθικής και κοινωνικής αξίας που μας επιτρέπει να βλέπουμε. Ένας άλλος πολιτισμός βλέπει άλλα. Κι αν κινδυνέψουμε να δούμε αυτό που δεν θα έπρεπε να δούμε, τότε ο ψυχισμός, λέει ο Φρόυντ, προτιμά να μην βλέπει τίποτα. Προτιμά να τυφλωθεί τελείως, να εγκατασταθεί μια ψυχογενής αναστολή της όρασης, παρά να δει.
Με ανάλογο τρόπο η σημερινή κοινωνία μας βάζει, με τους εκτυφλωτικά εστιασμένους προβολείς των μίντια, αφήνοντας στο σκοτάδι τον περιβάλλοντα χώρο, να δούμε ότι αυτό που συμβαίνει αφορά μόνο αυτό που συμβαίνει και όχι εμάς τους υγιείς και φυσιολογικούς που σιχαινόμαστε, απεχθανόμαστε, καταδικάζουμε μια τέτοια συμπεριφορά για να ξεμπερδέψουμε και να κοιμηθούμε ήσυχοι, για να δούμε, ωστόσο, στα όνειρά μας αυτά τα οποία κατηγορούμε. Ίσως, μάλιστα, κάποιοι μέσα στον ύπνο τους ακούνε μια φωνή που φωνάζει: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω». Έτσι, μπορούμε κι εμείς να πούμε όπως είχε πει κάποτε ο Πρωθυπουργός του Ιράν στη Συνέλευση του ΟΗΕ σχετικά με τους ομοφυλόφιλους: «Εμείς δεν έχουμε τέτοια».
Είναι τότε που όλοι αρχίζουν μια αδυσώπητη μάχη εξομολόγησης γιατί δεν άντεχαν άλλο αυτό που τους είχε συμβεί, ή για να μην κατηγορηθούν ότι το απέκρυψαν, ποιος ξέρει για ποιο λόγο ή για να μην τους κατηγορήσει ο εαυτός τους ότι το απέκρυψαν, ότι το κράτησαν μέσα τους μη γνωρίζοντας ούτε οι ίδιοι, ενδεχομένως, το γιατί. Όσο πιο πολλά ακουστούν, τόσο καλύτερα. Γιατί έτσι εκτονώνεται ο κοινωνικός ψυχισμός, γιατί με το που ακούγονται τα φοβερά μυστικά γίνονται μάρτυρες υπέρ μιας ηθικής ατομικής και κοινωνικής. Γιατί έτσι, αν καταφέρει η κοινωνία και περιορίσει το ξεχείλωμα στο μανίκι τότε θα κοιμάται ήσυχη ότι αυτά συμβαίνουν μόνο στην τέχνη ή έστω σε κάποιους χώρους. Μα, αν βάλουμε κάτω όλους τους χώρους που συμβαίνουν αυτά θα δούμε ότι αφορά το σύνολο της κοινωνίας.
Ωστόσο, εμάς τους άλλους, παρότι μας συμβαίνει δεν μας αφορά. Δεν μιλά κανείς για εμάς, για τα πανεπιστήμια, τα σχολεία, τις παιδικές κατασκηνώσεις, τον αθλητισμό, τα ψυχιατρεία, το στρατό, την εκκλησία, την οικογένεια, εκεί που υπάρχουν σχέσεις εξουσίας και άκρατου ναρκισσισμού. Μπορούμε, λοιπόν, να συνεχίσουμε. Μπορεί να συνεχίσει, ας πούμε, μια μητέρα να κάνει ότι δεν βλέπει τη σχέση πατέρα-κόρης ή πατέρα-γιού ή μητέρας-γιού. Γιατί, αν δει; Α, τότε μπορεί να τυφλωθεί σαν τον Οιδίποδα, να γίνει στήλη άλατος σαν τη γυναίκα του Λωτ, κινδυνεύει να χάσει την Ευρυδίκη, κινδυνεύει να χάσει τη χαμένη τιμή. Γιατί, άραγε, κάποιος να θέλει να δει την αλήθεια; Δεν είναι προτιμότερο η ετερότητα του εαυτού μας να σιωπά μέσα μας; Η δαιμονική φύση να μεταμφιέζεται σε αγγελική; Στο όνειρο, ο εφιάλτης αποσκοπεί στο να μας ξυπνήσει για να μην συνεχιστεί το όνειρο και αποκαλυφθεί ότι η φύση του εφιάλτη είναι η επιθυμία. Στη ζωή, μήπως πρέπει να βλέπουμε κάπου κάπου τους εφιάλτες των άλλων για να μπορούμε εμείς να κοιμόμαστε ήσυχοι;
Το ερώτημα, λοιπόν, είναι μήπως η κοινωνία κινδύνεψε ή θα κινδύνευε να δει κάτι το οποίο το αποσόβησε έγκαιρα ενεργοποιώντας τα αντανακλαστικά της για να δει μόνο ως θέαμα -ένα κανονικό θέαμα με πρωταγωνιστή, σκηνοθέτη, ηθοποιούς, εξωτερικά και εσωτερικά γυρίσματα- κάτι περιορισμένο κι εύκολο στο χώρο της τέχνης, του θεάτρου, των τσιρκολάνων, των «καραγκιόζηδων»;
Δεν υπάρχει μεταφυσικό κακό ούτε καλό. Όλα είναι θέμα ηθικής, θρησκευτικών κανόνων, ή γραπτών ή άγραφων νόμων (Αντιγόνη, ήθη), που έχουμε θεσπίσει για την επιβίωσή μας ως κοινωνική ομάδα και ψυχισμού. Αν μελετήσουμε τις κοινωνικές ομάδες στην Αφρική, τον Αμαζόνιο, τον Ειρηνικό θα εκπλαγούμε από τον άκρατο συντηρητισμό που επιβάλλουν οι άγραφοι ηθικοκοινωνικοί κανόνες, ακριβώς, για την επιβίωση της ομάδας.
Ας καθίσουμε λοιπόν στην άνετη πολυθρόνα μας κι ας δούμε την «συγκλονιστική» -έχετε προσέξει την συχνότητα της λέξης «συγκλονιστικός» στα δελτία ειδήσεων;- ταινία που προβάλλουν και υποβάλλουν σύσσωμα τα μίντια, την ταινία για ένα άλλο κόσμο που δεν είναι ο δικός μας αλλά «που σαν να μου φαίνεται ότι κάτι μου θυμίζει…». Όπως ακριβώς σε μια παράσταση θεάτρου: οι ήρωες ζουν τα πάθη τους στη σκηνή κι εμείς, ταυτιζόμαστε μεν μαζί τους, αλλά από την ασφάλεια της πλατείας.
Και περιμένουμε την επόμενη φορά.
και το πλήρες κείμενο στην εκπομπή Ανιχνεύσεις
Μέσα σ’ αυτή την δυστοπική εποχή του κορωνοϊού κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Παπαζήση τρία εξαιρετικά βιβλία του Φώτη Καγγελάρη, Διδάκτορα Ψυχοπαθολογίας του Πανεπιστημίου του Παρισιού και συγγραφέα: ο «Τρόπος του λέγειν-η μορφή των πραγμάτων στην τέχνη και τον βίο, ιδιαίτερα στην αρχιτεκτονική» το οποίο θεωρούμε και το πιο σημαντικό για τη σκέψη του συγγραφέα και δύο μελέτες για την φωτογραφία με μια φιλοσοφική και ψυχολογική προσέγγιση.
Σταθήκαμε στο «Τρόπος του λέγειν».
-Το βιβλίο σας «Τρόπος του λέγειν» αναφέρεται στο πράγμα. Τί είναι το πράγμα; Πως διαρθρώνονται οι τέσσερις ενότητες στο βιβλίο; Πως συνδέετε την Αρχιτεκτονική;
-Κατ’ αρχήν να πούμε ότι πρόκειται για ένα βιβλίο που επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα γιατί τα πράγματα έχουν μορφή. Γιατί, δεν αρκεί ν’ αναρωτηθούμε σαν τον Leibniz «γιατί υπάρχει Κάτι (ο Κόσμος) και όχι το Τίποτα;» αλλά γιατί αυτό το Κάτι έχει μορφή.
Θα έλεγα, λοιπόν, τα πράγματα έχουν μορφή γιατί αλλιώς δεν θα υπήρχαν. Τα πράγματα υπάρχουν μέσω της μορφής τους. Το περιεχόμενο ενός πράγματος δεν είναι παρά η εκδίπλωση και ανάδυση της μορφής του. Η ουσία ενός πράγματος- αν υπάρχει κάτι τέτοιο, για να μην γελάει και ο Nietzsche μαζί μας- είναι η μορφή του χωρίς την οποία δεν θα υπήρχε.
Ας φανταστούμε τα πράγματα για μια στιγμή χωρίς μορφή, ουσιαστικά χωρίς όριο. Θα ήταν μια απέραντη απροσδιόριστη σούπα. Είτε αυτό αφορά το σύμπαν και τον αστρικό κόσμο είτε τον ψυχισμό του ανθρώπου είτε τον λόγο.
Ο άνθρωπος είναι υποκείμενο του λόγου, του σημαίνοντος, επειδή ακριβώς η διάχυτη κατάσταση των ενορμήσεων που ενοικεί εντός του, οριοθετείται-μορφοποιείται, αν και στον ψυχισμό όπως και στο σύμπαν εξακολουθεί να λανθάνει το πράγμα, το άμορφο, το καταστροφικό, η τρέλα, το άρρητο, το ανείκαστο το οποίο ωστόσο, εν μορφή αποδίδει τον κόσμο, τα νοήματα εντός των οποίων κινούμαστε. Γι’ αυτό και ο Lacan έλεγε ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο υποκείμενο του σημαίνοντος αλλά επίσης υποκείμενο του πραγμα-τικού.
Από την στιγμή όμως που το πράγμα περάσει στη λέξη, στην εικόνα, παύει να είναι το πράγμα που ήταν. Είναι ένα πράγμα ακινητοποιημένο πια έως θανάτου, παρότι ενδεχομένως να αναπνέει επί αιώνες όπως ένα έργο ζωγραφικής ή ένας ναός του οποίου αισθανόμαστε την ανάσα όταν βρεθούμε κοντά του. Μια λέξη θα είναι για πάντα μια λέξη ή μια εικόνα και το πράγμα πια θα είναι η λέξη ή η εικόνα που το αποδίδει ενώ ταυτόχρονα η λέξη ή η εικόνα είναι η φυλακή του. Έτσι η γλώσσα του J. Koons θα παραμείνει για πάντα ακινητοποιημένη επί του σώματος της ερωμένης του (Glass Dildo, 1991) όπως αιώνια πετρωμένη θα παραμένει η γλώσσα του garcoil (δαίμονα) στην Παναγία των Παρισίων: ότι είχαν να εκφράσουν το εξέφρασαν παρότι εξακολουθούν να το εκφράζουν ακόμα.
Η μορφή είναι η ακινητοποίηση του πράγματος. Είναι ο θάνατος της απροσδιόριστης κατάστασης του σύμπαντος και του ψυχισμού παρότι την ίδια στιγμή εκκινεί η ζωή του σύμπαντος και του ψυχισμού εν μορφή. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, λοιπόν, ανιχνεύεται το πράγμα ως υπογλώσσιο.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου μελετά τον Ενδιάμεσο Χώρο που καταλαμβάνει το πράγμα στην πορεία του για την αποκρυστάλλωση της μορφής του.
Αναλύονται τρία παραδείγματα: το πρώτο, αυτό της τέχνης του Non Finito όπου το πράγμα παγώνει κατά την διάρκεια της ανάδυσης του προς την τελική του μορφή.
Το δεύτερο παράδειγμα αφορά το Ιερό του ναού ως ο Ενδιάμεσος Χώρος μεταξύ αόρατου- πράγματος και ορατού-μορφής.
Το τρίτο παράδειγμα αφορά τον Κήπο ως Ενδιάμεσο Χώρο φύσης και πολιτισμού ταυτόχρονα, παράδειγμα στο οποίο θα σταθούμε ιδιαίτερα σε αυτό το κείμενο.
Βέβαια, και στις τρεις περιπτώσεις η πλάστιγγα κλίνει υπέρ της κυριαρχίας της μορφής και μέσω αυτής είναι που μπορούμε να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη του πράγματος. Ιδιαίτερα όμως στον κήπο, στο κρίσιμο ερώτημα υποταγή του πράγματος-φύση στη μορφή-πολιτισμό (περιπτώσεις F.L. Wright/Tadao Ando) ή το αντίστροφο, παρατηρούμε ότι ο κήπος όσο και να θέλει να είναι σ’ επαφή με το πράγμα, τη φύση, όπως συμβαίνει με τον δήθεν ανυπότακτο φιλελεύθερο αγγλικό κήπο (Ha-Has) ή τον κήπο Ζεν, το φυσικό στοιχείο είναι καθυποταγμένο στον πολιτισμό, στη μορφή που λαμβάνει η φύση από το χέρι του ανθρώπου, με απόλυτη έκφραση υποταγής τον μπαρόκ γαλλικό κήπο.
Υπάρχει, με όρους ψυχολογίας, υπεροχή του συνειδητού παρότι είναι το ίδιο το ασυνείδητο που υπαγορεύει την καθυπόταξή του από το συνειδητό ως τον μόνο τρόπο εμφάνισης του ασυνειδήτου.
Ένας κήπος οφείλει να προσδοκά την ουτοπία, το άυλο, την πλήρη απελευθέρωση της επιθυμίας ως συνώνυμου της φύσης, γεγονός, ωστόσο, αδύνατον και αδιανόητο.
Ο Adorno το έχει εκφράσει λέγοντας ότι η κατάσταση αυτή αποτελεί το ουτοπικό πρόταγμα της τέχνης (ο κήπος ως αρχιτεκτονική τοπίου είναι τέχνη, βλέπε και απόψεις Bacon, Kant, Hegel, Thoreau…), το έργο τείνει να είναι άυλο, δηλαδή μόνο πνεύμα. Το έργο κινείται μέσα στην αρνητικότητα της ύλης του. Παρόμοια, ο Kandinsky, ο Malevich και άλλοι διατείνονταν ότι το αντικείμενο βλάπτει σοβαρά την τέχνη. Αλλά, και στην αρχιτεκτονική συναντάμε την ανάλογη θέση του Gaudy, του Hudertwasser, του εξαιρετικού κηποτέχνη και θεωρητικού Kent για την ευθεία γραμμή: η φύση απεχθάνεται την ευθεία. Θα μπορούσαμε, εξίσου εδώ, να βρούμε τη θέση του Foucault για την ετεροτοπία: ο κήπος δεν ανήκει πουθενά, σαν το πλοίο κινείται στον ενδιάμεσο χώρο.
Μ’ αυτήν την έννοια, ωστόσο, ο κήπος δεν είναι μια κίνηση προς την ουτοπία του μέλλοντος, αλλά προς την ουτοπία του παρελθόντος, προς το άρρητο, το απόλυτο, μια επιστροφή στην άυλη επιθυμία που είναι η έλλειψη πραγματικότητας, η μητρική αγκαλιά στην οποία καταφεύγει ο άνθρωπος για να αποφύγει την αντάρα του πολιτισμού παρότι όπως είπαμε ο κήπος είναι οπωσδήποτε κι αυτός μέρος του πολιτισμού, χρωστά την ύπαρξη του στον πολιτισμό. Σ’ αυτή την αγκαλιά προσφεύγει ο άνθρωπος για περισυλλογή, ξελαχάνιασμα, ένα φιλί σε κάποιο παγκάκι: εκτός/εντός του πολιτισμού χωρίς το δέος μιας πλήρους παλινδρόμησης παρότι παλινδρομεί σ’ αυτή την καταπράσινη μητρική αγκαλιά, την πάντα χλωρή.
Στο δεύτερο μέρος, λοιπόν, του βιβλίου ανιχνεύεται το πράγμα ως ροή εν μορφή.
Το τρίτο μέρος του βιβλίου βασιζόμενο στην περίπτωση της τέχνης αλλά και του βίου ασχολείται με το τι είναι η μορφή, αντλώντας από τον καντιανό καθαρό λόγο, την έννοια του λακανικού «συνθώματος» και την Τοπολογία.
Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι η μορφή είναι το είναι των πραγμάτων είτε πρόκειται για μια πέτρα είτε για ένα ναό είτε για ένα κείμενο.
Βέβαια, η μορφή του κάθε πράγματος είναι διαφορετική, γεγονός που συνεπάγεται ότι ο τρόπος του είναι του κάθε πράγματος είναι διαφορετικός.
Το τρίτο μέρος, λοιπόν, του βιβλίου ανιχνεύει το πράγμα ως σκλάβο της μορφής ή την μορφή ως δεσμοφύλακα του πράγματος.
Μα, μήπως και το κύριο πρόβλημα της αρχιτεκτονικής σχετίζεται με την σχέση πράγματος/μορφής; Τι θέλει η αρχιτεκτονική; Να γίνει πνεύμα. Όπως, π.χ. ένας ναός ή ένας τάφος. Αλλά, για να γίνει πνεύμα θα πρέπει να υπερβεί αυτό που είναι. Και, τι είναι; Ύλη, γη, νερό, οικοδομικά υλικά, τα οποία στον συντακτικό άξονα θα πρέπει να πάψουν να είναι αυτά που είναι: θα πρέπει να μεταμορφωθούν σε πνεύμα για να εκφράσουν αυτό που θέλουν να πουν. Αλλά, αν γίνουν πνεύμα, τότε δεν απομακρύνονται από την φύση της αρχιτεκτονικής που είναι να παραμένει ριζωμένη και ακίνητη στη γη για να είναι αρχιτεκτονική;
Το τέταρτο μέρος του βιβλίου διαπραγματεύεται ακριβώς αυτό, τη σχέση της αρχιτεκτονικής ως μορφής του πράγματος με το ίδιο το πράγμα, το πράγμα ως δυνατότητα της αρχιτεκτονικής, μια σχέση που αναδεικνύει ιδιαίτερα την διαλεκτική πράγματος-μορφής. Τι είναι το είναι ενός ναού και γενικότερα, τι θέλει η αρχιτεκτονική; Ποιο πρόβλημα καλείται να επιλύσει η μορφή στην αρχιτεκτονική ούτως ώστε να είναι αυτό που θέλει να είναι, δηλαδή αρχιτεκτονική; Γιατί, πριν την επίλυση του προβλήματος που εκθέσαμε παραπάνω, θέλει να είναι αλλά δεν μπορεί να είναι ακόμα αρχιτεκτονική. Προς τούτο εξάλλου καταφεύγει στις άλλες τέχνες, δανείζεται στοιχεία από την γλυπτική, την ζωγραφική, τη μουσική, το χορό, από τέχνες που δεν εφάπτονται σταθερά επί της γης και οι οποίες εκφράζουν εναργέστερα την πορεία του πνεύματος προς την αυτοπραγμάτωση του.
Το πρόβλημα της αρχιτεκτονικής είναι, λοιπόν, ότι για να είναι το είναι της πρέπει να αναιρέσει από το είναι της την ύλη της. Πρέπει η ύλη της να μεταμορφωθεί σε μη-ύλη, σε πνεύμα, σε αϋλότητα, στο απόλυτο, στην ουτοπία, το πράγμα πρέπει ν’ αρνηθεί τη φύση του για να λάβει μορφή, να συναντήσει την αρνητικότητα του, θα έλεγε ο Adorno. Και πράγματι, το αναιρεί από τη στιγμή που εισέρχεται στο νόημα, από τη στιγμή που είναι νόημα. Από τη στιγμή που αρνείται το βάρος της και την ακινησία της.
Ιδού, λοιπόν, η αντίφαση: να είναι γερά ριζωμένη στη γη (αν και στη σύγχρονη εποχή ο Clement τείνει να αναιρέσει την προσφυγή στη γη μέσω της κατασκευής ιπτάμενων κήπων), τα υλικά της να είναι γήινα, φθαρτά και πεπερασμένα ενώ η ίδια η αρχιτεκτονική καλείται μέσω αυτών των υλικών στην υπέρβασή τους, ούτως ώστε να υπερβεί το βάρος και την ακινησία της, να γίνει πνεύμα. Με απλά λόγια, πρέπει η ύλη να συμβάλει στην αϋλότητα της, το τούβλο να μεταμορφωθεί σε πνεύμα, η λάσπη σε λέξη του άυλου κειμένου Θεός.
Είναι αυτό εξάλλου που έκανε τον Hegel να τοποθετεί την αρχιτεκτονική στην τελευταία βαθμίδα των τεχνών ως για πάντα ριζωμένη στη γη, ως μη δυνάμενη να ακολουθήσει την πορεία του πνεύματος στην αυτοπραγμάτωσή του. Αλλά, είναι αυτό επίσης που έκανε τον Tadao Ando να λέει ότι το κτίσμα οφείλει να είναι ένας διαλογισμός του Ζεν και τον A. Isozaki ότι η αρχιτεκτονική είναι αόρατη.
Στην αρχιτεκτονική όπως και στις άλλες τέχνες άλλοτε υπερτερεί το πράγμα, δηλαδή η αρχαϊκή έκφραση του πράγματος και άλλοτε η επικάλυψη του πράγματος με τη μορφή-νόημα.
Η αρχιτεκτονική έτσι αποβαίνει ένας τρόπος έκφρασης, ένας «Τρόπος του λέγειν» αφού και το πράγμα για να μπορέσει να εκφραστεί, παρότι εκτός του λόγου, οφείλει να βρεθεί μέσα στον λόγο, σε τέτοιο σημείο που θα μπορούσαμε ν’ αναρωτηθούμε αν το πράγμα είναι ή λέγεται. Έτσι, το πράγμα παρότι διαφεύγει του ορισμού του (κάθε φορά που πάμε να ορίσουμε το πράγμα βρισκόμαστε μπροστά σε μια λέξη ή εικόνα ή στο κενό) παράγει τον ορισμό, το νόημα, τον κόσμο, το σημαίνον εν μορφή. Όταν ο άνθρωπος κουράστηκε από την καθυπόταξη του πράγματος, δηλαδή τον πολιτισμό, τους κανόνες, την σύμβαση, θέλησε να επιτρέψει στο πράγμα να έχει χώρο. Το επαναστατικό κίνημα του Ρομαντισμού τον 19ο αιώνα οφειλόταν ακριβώς σε αυτό: «Όχι άλλη αλήθεια. Περισσότερη μαγεία».
Η τέχνη, ιδιαίτερα του 20ου αιώνα είναι η τέχνη αποκάλυψης του πράγματος το οποίο για λόγους θρησκευτικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς παρέμενε καλυμμένο. Η τέχνη έλεγε: «αν θέλεις να δεις κάτι, δες εμένα», γι’ αυτό και ο Foucault αποκαλούσε την τέχνη θεραπαινίδα του συστήματος. Το πράγμα, βέβαια, εδώ δεν είναι παρά η δαιμονική φύση της επιθυμίας, της καταστροφικής, της απαγορευμένης επιθυμίας η οποία είναι εκτός ορίων, χρόνου, συνθηκών ζωής και θανάτου.
Είναι τότε που ο άνθρωπος έδωσε χώρο στο πράγμα, στις τέχνες και βέβαια, στην αρχιτεκτονική μέσω της εισόδου της φύσης γιατί η φύση χωρίς όριο και μορφή είναι το πράγμα. Είναι χαρακτηριστικό επ’ αυτού να δούμε τους κήπους ως μέρος της αρχιτεκτονικής των σύγχρονων ψυχιατρείων: το ψυχιατρείο, χώρος κατ’ εξοχήν του πράγματος αλλά και της καθυπόταξης του προβλέπει κατά την κατασκευή του- ως μορφή και δίνει άπλετο χώρο στον κήπο ως αποστειρωμένο αντίδωρο στον ευνουχισμό της άγριας επιθυμίας, της φύσης του ανθρώπου, της τρέλας (πχ ψυχιατρεία Nuuk Γροιλανδίας, Vejle Δανίας, Friedrichshafen Ελβετίας… ).
Αν το λέγαμε διαφορετικά, ο πολιτισμός μέσα στη ναρκισσιστική του βεβαιότητα επιτρέπει μια παλινδρόμηση προς το σημείο εκκίνησης του, δηλαδή το πράγμα και που στην αρχιτεκτονική ταυτίζεται με την φύση και τα υλικά της. Πάντοτε, όμως, η παλινδρόμηση αυτή είναι ελεγχόμενη υπέρ του πολιτισμού, υπέρ του cogito.
Έτσι, ο F. L. Wright ενώ φαινομενικά βάζει τον πολιτισμό, την οικία Fallingwater (1935) να συζεί αρμονικά με τον ποταμό, το πράγμα, δεν πρόκειται για αρμονία πολιτισμού-φύσης αλλά για καθυπόταξη του ποταμού στα σχέδια της αρχιτεκτονικής, στα σχέδια του ανθρώπου. Αυτό που θαυμάζουμε είναι η δύναμη του πολιτισμού να καθυποτάσσει τη φύση και όχι την δήθεν αρμονία που υπάρχει μεταξύ τους.
Πρόκειται για ταπείνωση της φύσης και ανάδειξη της υπεροχής του ανθρώπου όχι ως μέρος της φύσης ο ίδιος αλλά ως μέρος του πολιτισμού: ένα συντριβάνι είναι η ταπείνωση του νερού που υποχρεώνεται να κάνει ακροβατικά σαν γυμνασμένο ζώο για να αναδύεται έτσι η καθυπόταξη του και η υπεροχή του πολιτισμού. Ο F. L. Wright φυλάκιζε το νερό του ποταμού με τον ίδιο τρόπο που οι μεσαιωνικοί αρχιτέκτονες φυλάκιζαν τον ήλιο και οι βιτροποιοί το φως. Σε αντίθεση με τον Tadao Ando ο οποίος ευρισκόμενος υπό την στέγη μιας άλλης φιλοσοφίας καθυπότασσε κατά το δυνατόν την κατασκευή στη φύση.
Μέσα στο τέταρτο μέρος του βιβλίου, στον ίδιο προβληματισμό αναπτύσσεται και το ερώτημα του γιατί ο άνθρωπος κατοικεί πάντα τον τόπο του Άλλου αλλά και γιατί η οικεία του Θεού όπως και η οικεία του νεκρού παραμένουν κενές.
Εν κατακλείδι, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε μήπως αυτό που συμβαίνει στην αρχιτεκτονική, στις τέχνες, στον κήπο αλλά και στη φύση, στο σύμπαν δεν είναι τίποτα άλλο παρά η εξωτερίκευση του διχασμού του υποκειμένου σε υποκείμενο του λόγου και σε υποκείμενο του πράγματος. Δηλαδή, μια προβολή του κόσμου του ανθρώπου στον κόσμο. Αλλά, επίσης θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε αν ο διχασμός της φύσης αφενός σε ανεξέλεγκτο πράγμα και αφετέρου σε παγιωμένη μορφή αφορά εξίσου τον ψυχισμό του ανθρώπου ούτως ώστε να υπάρχει ως το διχασμένο υποκείμενο που είπαμε πριν. Με άλλα λόγια, είναι η φύση μέσα στον διχασμό της που κατοικεί τον άνθρωπο και τον διχάζει ούτως ώστε τα έργα του να φέρουν αυτό το αποτύπωμα ή το αντίθετο, ο άνθρωπος μεταφέρει τον διχασμό του στα δημιουργήματά του, τέχνες, φιλοσοφία, θρησκεία θεωρώντας ανάλογα τις φυσικές δυνάμεις.
Εδώ σταματά το βιβλίο αλλά δεν τελειώνει. Γιατί αν ανοίξουμε την αμέσως επόμενη πόρτα μας υποδέχονται με τα βιβλία τους o Spinoza, ο Berkeley, ο Hegel, ο Hume, ο Kant, ο Fichte, ο Schelling, ο La Mettrie, o Schopenhauer, ο Husserl, η Via Negativa με τον Μακάριο τον Αιγύπτιο, ο Śruti, ο Abu Bakr Ibn Tufail, ο Al Ghazali, ο Lao Tse, ο Zuang Zhou, ο Eckhart, ο Angelus Silecius, ο Swetenborg, ο Böhme, ο de Bovelles, ο Ισαάκ ο Σύρος, ο Abulafia, ο ben Zoma, ο Thomas Aquinas, ο Παρμενίδης, ο Πλωτίνος, ο Πλάτων, οι Παραμυθάδες των Νήσων Τρόμπριαντ, οι Αφηγητές Bantu, ο Βαλεντιανός, ο πρώτος, ίσως, που μίλησε για τον βυθό και την ιλύ. Με άρχοντες επί της υποδοχής τον Ηράκλειτο και τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη.
Πάντως, όπως και να έχει συναντούν τον τίτλο του παρόντος βιβλίου: πρόκειται για έναν «Τρόπο του λέγειν».
Νέα βιβλία του Φώτη Καγγελάρη από τις Εκδόσεις Παπαζήση
"ΤΡΟΠΟΣ ΤΟΥ ΛΕΓΕΙΝ
Η μορφή των πραγμάτων στην τέχνη και τον βίο,
ιδιαίτερα στην Αρχιτεκτονική"
και
"POST PHOTOGRAPHY
Μελέτες Φωτολογίας"
"Το πράγμα αν και συνιστά την απαραίτητη βάση επί της οποίας αναδύεται η μορφή ως δυνατότητα της ζωής και της τέχνης, αν και είναι υ προϋπόθεση της ίδιας της υλικότητας της πραγματικότητας και της γέννησης του λόγου, διαφεύγει του ορισμού του. Ωστόσο, ο μη ορισμός ως κενό σημαίνον είναι αυτός που παράγει ορισμό, τον ιστό του νοήματος, τον κόσμο εντός του οποίου κινούμαστε χρονικά.
Παράγει το σημαίνον ως μορφή.
Η μορφή αποτελεί την οριοθέτηση της ώσης του πράγματος μέσα από την ατέρμονη διαπάλη του τίποτα με το κάτι, της διάλυσης με τον ορισμό, του άρρητου με τον λόγο. Όταν ο ιστός του νοήματος είναι ανεπαρκής, η τέχνη και η τρέλα αναδύονται ως διαφορετικές μορφές εκβολής της ρευστότητας του πράγματος. Η αρχιτεκτονική ως τέχνη εκφράζει κατ' εξοχήν την αγωνία για την υπέρβαση του πράγματος καθότι η ίδια της η φύση συγχέεται με τη δική του."
Σελίδες 466
"Βρισκόμαστε σε μια Post-Photography εποχή, μια Μετα-εικονική εποχή, της οποίας το κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι η εικόνα δημιουργεί την ανθρώπινη συνθήκη, το πώς της ζωής, το πώς του θανάτου, το πώς του έρωτα. Η ανθρώπινη ύπαρξη αναδύεται πια ως δημιούργημα της εικόνας και όχι το αντίστροφο. Δεν είναι πια ο άνθρωπος που κάνει το «κλικ» στη μηχανή του, αλλά η μηχανή που κάνει το «κλικ» επί του ανθρώπου της.
Ο άνθρωπος στη Μετα-φωτογραφική εποχή γεννιέται από την εικόνα ως εικόνα ο ίδιος, ως εικόνα της δικής του ζωής την οποία δεν θα ζήσει ως δική του. Εικόνες τον κατακλύζουν από παντού, με εικόνες γεμίζει την υπαρξιακή του πείνα, μεταμορφώνεται σε εικόνα σαν κι εκείνες που βλέπει στην τηλεόραση, στις διαφημίσεις, στο κινητό του τηλέφωνο, στον υπολογιστή. Μεταμορφώνεται σε μια κινούμενη εικόνα ο ίδιος, σε έναν δεδομένο κόσμο από εικόνες οι οποίες σαν ταπετσαρία σκεπάζουν την ανάμνηση του πραγματικού κόσμου που κάποτε υπήρξε.
Αν θέλει να κοιταχτεί στον καθρέφτη, δεν μπορεί παρά να κοιταχτεί στον έτοιμο καθρέφτη-εικόνα της κοινωνικής συνθήκης που θα του επιβάλει την εικόνα που οφείλει να έχει για τον εαυτό του. Μια εικόνα όπου τα πάντα θα επιτρέπονται, εκτός του να είναι αυτός.
Είναι καιρός να σκεφτούμε αν οι φωτογραφίες παράγουν εμάς τους ίδιους, αν θα υπήρχαμε χωρίς φωτογραφίες. Αν, τελικά, η ζωή μας είναι οι φωτογραφίες που έχουμε βγάλει. Αν η ύπαρξή μας οφείλεται στο γεγονός ότι υπήρξαμε ως φωτογραφία."
Σελίδες 242
Κυκλοφόρησε το βιβλίο της Ναταλίας Σταμοπούλου
"SYSTEMA PHOTOGRAPHICA
Ερμηνεύοντας τον Wittgenstein"
από τις Εκδόσεις Παπαζήση, σειρά ΦΩΤΟΚΟΣΜΟΣ
Διεύθυνση σειράς: Φώτης Καγγελάρης
"Η μελέτη αυτή παρουσιάζει ένα σύστημα φωτογράφισης κατά το οποίο ο Φωτογράφος καλείται να εφαρμόσει συγκεκριμένους κανόνες πριν από τη φωτογράφιση, κατά τη διάρκειά της και μετά την ολοκλήρωσή της. Στόχος αυ τού του συνόλου κανόνων είναι να δοθεί στον Φωτογράφο η δυνατότητα να εκφραστεί ελεύθερα, ανεξάρτητα από το θέμα, παρακάμπτοντας τον φόβο που γεννά η καταγραφή του «χρόνου που σταματά».
Ο Φωτογράφος έτσι γίνεται ο δημι ουργός που θα ορίσει εξαρχής το τελικό αποτέλεσμα, θα δώσει σημασία ή όχι σε τεχνικές λεπτομέρειες, θα θέσει ο ίδιος τα όρια των εικόνων του πριν ακουστεί το κλικ και θα έρθει αντιμέτωπος με τον φόβο της ανυπαρξίας-καθήλωσης-θανά του, θα χρησιμοποιήσει μια χρονική και χωρική συνέχεια, μια ακολουθία εικόνων που θα του εξασφαλίσει ότι, παρόλο που ακούγεται το κλικ, δεν σταματάνε τα «πράγματα» εκεί, αλλά συνεχίζονται. Και κυρίως θα ξέρει ότι οποιοδήποτε αποτέλεσμα είναι αποδεκτό, επειδή εί ναι δικό του.
Η μελέτη αυτή στηρίζεται στο έργο του Ludwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus."
Κυκλοφορεί η 3η Έκδοση του βιβλίου του Φώτη Καγγελάρη
"HOMO PHOTOGRAPHICUS
Ψυχαναλυτικές και Φιλοσοφικές Διαστάσεις της Εικόνας"
με νέο πρόλογο, Εκδόσεις Παπαζήση, σειρά ΦΩΤΟΚΟΣΜΟΣ
Η φωτογραφία, αναλαμβάνοντας να συλλάβει το ασύλληπτο της πραγματικότητας, τεμαχίζοντάς την και αποδίδοντάς την σε εικόνα, επιχειρεί ταυτόχρονα να συλλάβει, μέσα στο συμβολικό πλαίσιο του λόγου, την επιθυμία του ανθρώπου να δει πέραν της πραγματικότητας, πέραν της εικόνας. Μα, την ίδια αυτή στιγμή, η ίδια η εικόνα γίνεται εμπόδιο σε αυτό.
Η φωτογραφία, εκκινώντας από τη σχέση της με τη φθορά, τον χρόνο, τον θάνατο, υπόσχεται το ψεύδος εκείνο για το οποίο έλεγε ο Nietzsche ότι έχουμε ανάγκη για να ζήσουμε. Μια δήθεν νίκη επί του παράλογου. Μια υπόσχεση ότι θα υπάρχουμε και «μετά». Ένας δήθεν έλεγχος σ’ αυτό ακριβώς που παράγει την εικόνα: το κενό, το άλεκτο, την τρέλα.
Η φωτογραφία αναδύεται έτσι ως μια μαρτυρία για το «πέραν» και ταυτόχρονα ως μια καθήλωση στο «εδώ», κάνοντάς μας να αφουγκραζόμαστε τη φράση του Roland Barthes: «Η φωτογραφία είναι εικόνα τρελή εμποτισμένη με πραγματικότητα».
Σελίδες 280
Ο Φώτης Καγγελάρης, Διδάκτωρ Ψυχοπαθολογίας Université de Paris, Συγγραφέας, έχει αναλάβει την Επιστημονική Διεύθυνση της νέας σειράς ΦΩΤΟΚΟΣΜΟΣ με αντικείμενο τη Φωτογραφία, στις Εκδόσεις Παπαζήση
Εταιρεία Μελέτης Πολιτισμικής Ετερότητας (Ε.Μ.Π.Ε.)
site: www.empealterity.com
blog: www.empe-alterity.blogspot.com
facebook: www.facebook.com/empe.alterity.allos
e-mail: allos.empe@gmail.com